Skomentuj 
Podziel się!
Udostępnij
Twittnij
Wyślij
Drukuj
Każda eksploatacja złoża kopaliny, niezależnie od sposobu jej prowadzenia, oznacza ingerencję w powierzchnię ziemi. Zakres i skala tej ingerencji różnią się w zależności od metody prowadzenia wydobycia złoża kopaliny. Eksploatacja metodą odkrywkową bezpośrednio zmienia naturalne ukształtowanie powierzchni ziemi.
Obowiązki w zakresie rekultywacji terenów po działalności górniczej wskazują ustawa - Prawo geologiczne i górnicze [12] (dalej: Pgg) oraz inne ustawy regulujące kwestie dotyczące tego zagadnienia. Zgodnie z Pgg przedsiębiorca prowadzący działalność na podstawie jej przepisów jest obowiązany przedsięwziąć niezbędne środki do rekultywacji gruntów po działalności górniczej, w szczególności w przypadku likwidacji zakładu górniczego w całości lub w części. Ustawa ta stanowi również, że organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych, w tym w zakresie rekultywacji gruntów po działalności górniczej.
Rekultywacja gruntów zdegradowanych działalnością górniczą jest zagadnieniem złożonym pod względem prawnym, pomimo wskazania w Pgg, że stosuje się do niej odpowiednio przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych [7]. Rozwój prawodawstwa w zakresie rekultywacji spowodował, że w zależności od stanu gruntów wymagających rekultywacji oraz sposobu jej wykonywania należy uwzględnić również przepisy szeregu innych aktów prawnych, takich jak Prawo ochrony środowiska [9] czy ustaw: o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie [10], o odpadach [8] i o odpadach wydobywczych [11]. W sumie przepisy te tworzą złożony układ powiązań, co komplikuje podejmowane działania i może prowadzić do nieprawidłowości we właściwym przygotowaniu i prowadzeniu rekultywacji gruntów zbędnych do wykonywania działalności górniczej.
2. Podstawy prawne wykonywania rekultywacji gruntów po działalności górniczej
Schemat powiązań przepisów dotyczących rekultywacji gruntów po działalności górniczej przedstawiono na rys. 1. Analizując przepisy w tym zakresie, należy przede wszystkim zauważyć ich wyraźną specyfikę, wynikającą z uregulowań zamieszczonych w Pgg. Istotne jest również, aby przy planowaniu rekultywacji prawidłowo uwzględnić stan gruntów wymagających rekultywacji oraz zamierzoną metodę jej wykonania, ponieważ w zależności od stanu gruntu i sposobu rekultywacji należy stosować również przepisy ustaw innych niż Pgg. Podkreślić należy, że przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych [7] nie mają zastosowania do rekultywacji gruntów zanieczyszczonych wskutek działalności górniczej. Wynika to z treści art. 22a tej ustawy, który (wyłączając stosowanie przepisów do rekultywacji gruntów zanieczyszczonych substancjami, preparatami, organizmami lub mikroorganizmami) stanowi, że do rekultywacji gruntów zanieczyszczonych przed 30 kwietnia 2007 r. stosuje się odpowiednio przepisy ustawy - Prawo ochrony środowiska [9], a po 30 kwietnia 2007 r. - ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie [10]. Dlatego należy przyjąć, że przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stosuje się wyłącznie do rekultywacji gruntów po działalności górniczej, na których występuje niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.
W przypadku podejmowania rekultywacji terenów po działalności górniczej, na których wystąpiło niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania powierzchni, sposób postępowania powinien uwzględniać przewidywaną metodę jej wykonania. Kluczowe jest ustalenie, czy ponowne kształtowanie terenu, prowadzone w celu przywrócenia jego pierwotnej bądź nadania nowej funkcji, jest możliwe bez wykorzystania/odzysku odpadów1. Jeżeli rekultywacja będzie wykonywana bez odzysku odpadów, to można ją prowadzić wyłącznie na podstawie przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, z zachowaniem wymogów Pgg. W przypadku prowadzenia odzysku odpadów w rekultywacji, poza wskazanymi ustawami, zastosowanie mają również ustawy o odpadach [8] oraz o odpadach wydobywczych [11].
2.1. Rekultywacja w przepisach ustawy - Prawo geologiczne i górnicze
Zgodnie z art. 129 ust. 1 pkt 5 Pgg w przypadku likwidacji zakładu górniczego, w całości lub w części, przedsiębiorca jest obowiązany m.in. przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji gruntów po działalności górniczej. Tak jak stanowi to ust. 2 wskazanego artykułu, wykonując obowiązek rekultywacji, przedsiębiorca powinien kierować się przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych [7], Powinien również uwzględnić, że jeżeli rekultywacja wykonywana jest w ruchu zakładu górniczego, to należy ją prowadzić z zachowaniem wszelkich zasad obowiązujących w tym zakresie, a nadzór i kontrolę nad rekultywacją sprawują organy nadzoru górniczego. Wynika to z art. 168 ust. 1 pkt 7 Pgg o treści: „Organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych, w szczególności w zakresie (...) budowy i likwidacji zakładu górniczego, w tym rekultywacji gruntów po działalności górniczej".
Z ogólnych wymogów prowadzenia ruchu zakładu górniczego określonych w Pgg wynika, że rekultywację gruntów po działalności górniczej należy wykonywać: pod kierownictwem i dozorem osób posiadających wymagane ustawą kwalifikacje, na podstawie planu ruchu, a także zgodnie z zasadami techniki górniczej, zachowując zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie. Dalsze zasady wykonywania rekultywacji określają rozporządzenia w sprawie planów ruchu zakładów górniczych [5] oraz w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia ruchu poszczególnych rodzajów zakładów górniczych [2, 3, 4].
Prowadząc działalność w oparciu o plan ruchu, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie planów ruchu zakładów górniczych [5], przedsiębiorca przedstawia w nim zamierzenia w zakresie rekultywacji, określając: kierunek, sposób oraz termin rozpoczęcia i zakończenia rekultywacji terenów po działalności górniczej. W planie ruchu zamieszcza się również inwentaryzację gruntów wymagających rekultywacji, z podaniem numerów ewidencyjnych i powierzchni działek. W przypadku prowadzenia ruchu zakładu górniczego na podstawie koncesji wydanej przez starostę warunki wykonywania rekultywacji określa starosta, działający jako organ ochrony środowiska właściwy w sprawach rekultywacji oraz jako organ koncesyjny.
Szczegółowe wymogi wykonywania rekultywacji gruntów po działalności górniczej określają rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu: odkrywkowego zakładu górniczego [3] i zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi [4] oraz rozporządzenie Ministra Energii w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych [2]. Wskazane rozporządzenia w podobny sposób określają wymogi wykonywania rekultywacji gruntów po działalności górniczej. Zgodnie z nimi:
a. rekultywacji podlegają grunty w granicach zakładu górniczego, zbędne dla prowadzenia jego ruchu (całkowicie, częściowo lub na określony czas);
b. rekultywację prowadzi się w sposób określony w dokumentacji rekultywacji, zatwierdzonej przez kierownika ruchu zakładu górniczego;
c. dokumentacja rekultywacji, sporządzona w formie opisowej i graficznej, określa kierunek, zakres, sposób i termin wykonania rekultywacji, a w szczególności:
- stan początkowy gruntów wymagających rekultywacji i ich docelowe ukształtowanie,
- metody kształtowania rzeźby terenu niekorzystnie przekształconego i odtwarzania gleb,
- sposób regulacji stosunków wodnych i zabezpieczenia przeciwerozyjnego na rekultywowanych gruntach,
- technologię i środki techniczne służące zapobieganiu powstawania pożarów na terenach rekultywowanych - w przypadku wykorzystywania do rekultywacji odpadów zawierających części palne,
- usytuowanie obiektów budowlanych,
- sposób zabezpieczenia niewykorzystanej części złoża kopaliny, a w przypadku ich występowania - również sąsiednich złóż kopalin.
Rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego wskazuje ponadto, że w granicach udokumentowanego złoża kopaliny rekultywację poprzedza się dokonaniem obmiaru wyeksploatowanej części złoża oraz że dokumentację rekultywacji sporządza się z uwzględnieniem wymagań i wytycznych normy określającej ogólne wytyczne projektowania rekultywacji w górnictwie odkrywkowym. Należy podkreślić, że przepisów dotyczących dokumentacji rekultywacji nie stosuje się do rekultywacji gruntów w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny na podstawie koncesji udzielonej przez starostę, z wyjątkiem przypadków wskazujących, że rekultywacja wykonywana jest z wykorzystaniem odpadów pochodzących spoza zakładu górniczego.
2.2. Rekultywacja terenów, na których występuje niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania powierzchni
2.2.1. Rekultywacja bez odzysku odpadów
Podstawą wykonywania rekultywacji bez prowadzenia odzysku odpadów są decyzje wydawane przez starostę na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych [7], określające:
- stopień ograniczenia lub utraty wartości użytkowej gruntów wymagających rekultywacji,
- osobę obowiązaną do rekultywacji gruntów,
- kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów,
- uznanie rekultywacji gruntów za zakończoną.
Decyzje te wydawane są na wniosek osoby obowiązanej do wykonania rekultywacji - w odniesieniu do działalności górniczej po zasięgnięciu opinii dyrektora właściwego miejscowo okręgowego urzędu górniczego.
Zgodnie z zasadami wskazanymi w omawianej ustawie rekultywację i zagospodarowanie gruntów planuje się, projektuje i realizuje na wszystkich etapach działalności przemysłowej. Obowiązaną do jej wykonania jest osoba powodująca utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów, podejmująca rekultywację w miarę, jak grunty te stają się całkowicie, częściowo lub na określony czas zbędne do prowadzenia działalności przemysłowej. Rekultywację kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania działalności przemysłowej. Na terenach przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej, na wniosek właściciela gruntów zakład górniczy rozpoczyna rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów.
2.2.2. Rekultywacja z odzyskiem odpadów innych niż wydobywcze z własnego zakładu górniczego
Odpady, w tym również odpady wydobywcze, mogą zostać wykorzystane w rekultywacji wyłącznie po spełnieniu wymogów określonych w ustawie o odpadach [8] oraz ustawie o odpadach wydobywczych [11]. Działanie takie powinna przewidywać decyzja rekultywacyjna, wydana w oparciu o przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
W rozumieniu przepisów ustawy o odpadach [8] wykorzystanie odpadów w rekultywacji jest procesem odzysku odpadów prowadzonym poza instalacjami i urządzeniami. Odzysk odpadów w związku z wykonywaną rekultywacją może być prowadzony, jeżeli nie stwarza zagrożenia dla środowiska, życia lub zdrowia ludzi oraz jest prowadzony zgodnie z wymaganiami określonymi na podstawie przepisów ustawy o odpadach. Podstawowym wymogiem prowadzenia odzysku w ramach rekultywacji jest uzyskanie zezwolenia na przetwarzanie odpadów, które wydaje organ ochrony środowiska na wniosek posiadacza odpadów. Podkreślić należy, że w postępowaniu w sprawie wydania zezwolenia nie uczestniczą organy nadzoru górniczego, nawet w przypadku gdy odzysk odpadów prowadzony będzie w ruchu zakładu górniczego.
Rodzaje odpadów i warunki prowadzenia ich odzysku w rekultywacji określa rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami [6]. Rodzaje odpadów wskazanych do odzysku tworzą zamknięty katalog. Oznacza to, że możliwy jest wyłącznie odzysk dokładnie wyszczególnionych w rozporządzeniu (poprzez podanie kodu odpadu, często z zawężającym przedrostkiem ex) rodzajów odpadów. Są to odpady zawierające w swym składzie głównie substancje o charakterze mineralnym i nieorganicznym, wytwarzane w przemyśle wydobywczym, rolnictwie i leśnictwie, przemyśle chemii nieorganicznej, procesach termicznych, budownictwie, transporcie i gospodarce komunalnej. Wskazane w rozporządzeniu odpady mogą być wykorzystane w rekultywacji do:
- wypełniania terenów niekorzystnie przekształconych, takich jak zapadliska, nieeksploatowane odkrywkowe wyrobiska lub wyeksploatowane części tych wyrobisk,
- rekultywacji biologicznej zamkniętych obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych i zwałowisk skał płonnych pochodzących z górnictwa węgla kamiennego lub ich części, do wykonania tzw. okrywy rekultywacyjnej,
- likwidacji zagrożeń pożarowych, takich jak samozapłony, w obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych będących w fazie eksploatacji i w fazie po zamknięciu (w tym w zwałowiskach skał płonnych pochodzących z górnictwa węgla kamiennego). Wskazując warunki wypełniania terenów odpadami,
rozporządzenie określa wymogi w zakresie: lokalizacji takich terenów, szczelności podłoża, położenia zwierciadła wód podziemnych, prowadzenia monitoringu wód podziemnych, zabezpieczenia terenu przed dopływem wód powierzchniowych i podziemnych. Wymogi te są zróżnicowane w zależności od rodzaju odpadu. W przypadku prowadzenia odzysku odpadów do wykonania tzw. okrywy rekultywacyjnej rozporządzenie określa wymogi w zakresie grubości warstwy stosowanych odpadów oraz zasady wykorzystania odpadów w zależności od ich rodzaju. Zezwalając na prowadzenie odzysku odpadów do likwidacji zagrożeń pożarowych, ustawodawca nie określił szczególnych wymagań prowadzenia tego rodzaju działań.
Prowadząc rekultywację wyrobisk górniczych obejmującą ich wypełnianie odpadami wydobywczymi innymi niż z własnego zakładu górniczego, poza wymogami ustawy o odpadach, należy również uwzględnić warunki określone w rozdz. 7 ustawy o odpadach wydobywczych [11]. Oznacza to, że wypełnianie wyrobisk odpadami wydobywczymi powinno odbywać się w sposób uwzględniający:
- zabezpieczenie stabilności odpadów wydobywczych,
- zapobieganie zanieczyszczeniu gleby, wód powierzchniowych i podziemnych,
- zapewnienie monitoringu wyrobisk górniczych wypełnianych odpadami wydobywczymi.
2.2.3. Rekultywacja z odzyskiem odpadów wydobywczych z własnego zakładu górniczego
Wszelkie działania prowadzone w zakresie wypełniania wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi pochodzącymi z własnego zakładu górniczego prowadzi się na podstawie przepisów Pgg [12], z zachowaniem warunków określonych w rozdz. 7 ustawy o odpadach wydobywczych [11]. Zatem i w tym przypadku należy uwzględnić kwestie dotyczące zabezpieczenia stabilności odpadów wydobywczych, zapobiegania zanieczyszczeniu gleby, wód powierzchniowych i podziemnych oraz monitoringu wyrobisk górniczych wypełnianych odpadami wydobywczymi.
Zaznaczyć należy, że przedstawione zasady wykonywania rekultywacji z odzyskiem odpadów nie dotyczą mas ziemnych i skalnych lub nadkładu stanowiącego masy ziemne i skalne. Rekultywację wykonywaną w ruchu zakładu górniczego z wykorzystaniem mas ziemnych i skalnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy o odpadach i ustawy o odpadach wydobywczych, prowadzi się wyłącznie z uwzględnieniem wymogów Pgg [12].
2.3. Rekultywacja gruntów zanieczyszczonych
W zależności od daty wystąpienia zanieczyszczenia powierzchni ziemi rekultywacja gruntów zanieczyszczonych wykonywana jest w oparciu o przepisy ustawy
- Prawo ochrony środowiska [9] lub ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie [10]. Datą graniczną, decydującą o prowadzenia działań na podstawie jednej lub drugiej ustawy, jest data wystąpienia zanieczyszczenia powierzchni ziemi, tj. odpowiednio przed lub po 30 kwietnia 2007 r.
2.3.1. Remediacja historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi
W przypadku zanieczyszczenia powierzchni ziemi, które wystąpiło przed 30 kwietnia 2007 r., wszelkie działania w zakresie doprowadzenia obszarów zanieczyszczonych do stanu właściwego prowadzi się pn. „Remediacja historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi". Podstawą jej prowadzenia są przepisy Prawa ochrony środowiska [9]. Remediację przeprowadza się zgodnie z ustalonym planem. Zasady jej prowadzenia przedstawiają się następująco:
- Do przeprowadzenia remediacji jest obowiązany władający powierzchnią ziemi (za wyj. przypadków wskazanych w ustawie), który przedkłada regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska wniosek (wraz z projektem planu) o wydanie decyzji ustalającej plan remediacji.
- Regionalny dyrektor ochrony środowiska ustala w drodze decyzji plan remediacji. W przypadku gdy projekt planu dotyczy zanieczyszczenia spowodowanego ruchem zakładu górniczego, regionalny dyrektor ochrony środowiska wydaje decyzję po zasięgnięciu m.in. opinii dyrektora okręgowego urzędu górniczego.
- Decyzja ustalająca plan remediacji określa: teren wymagający jej przeprowadzenia, nazwy substancji powodujących ryzyko oraz ich zawartości w glebie i w ziemi, do jakich doprowadzi remediacja, sposób przeprowadzenia oraz termin rozpoczęcia i zakończenia, sposób potwierdzenia przeprowadzenia remediacji oraz termin przedłożenia dokumentacji z jej przeprowadzenia (w tym wyników badań zanieczyszczenia gleby i ziemi).
Regionalny dyrektor ochrony środowiska dokonuje oceny przeprowadzenia remediacji, która polega na stwierdzeniu jej zgodności z ustalonym planem.
W przypadku gdy władający powierzchnią ziemi lub inny sprawca nie przeprowadza remediacji, regionalny dyrektor ochrony środowiska wzywa go do podjęcia działań wymaganych przepisami ustawy. Jeżeli wezwanie było nieskuteczne, to organ ten nakłada na władającego powierzchnią ziemi lub innego sprawcę, w drodze decyzji, obowiązek przeprowadzenia remediacji na podstawie ustalonego przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska planu. W przypadkach określonych w ustawie remediację wykonuje regionalny dyrektor ochrony środowiska.
2.3.2. Przeprowadzanie działań naprawczych w odniesieniu do szkody w środowisku w powierzchni ziemi
W rozumieniu przepisów ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie [10] zanieczyszczenie powierzchni ziemi, które wystąpiło po 30 kwietnia 2007 r., kwalifikowane jest jako szkoda w środowisku w powierzchni ziemi. Przywracanie stanu zanieczyszczonej gleby i ziemi do stanu akceptowanego wymogami ochrony środowiska następuje poprzez przeprowadzenie działań naprawczych w oparciu o plan remediacji.
W przypadku wystąpienia szkody w środowisku w powierzchni ziemi zasady prowadzenia działań naprawczych są podobne do zasad prowadzenia remediacji historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Zasadniczą różnicą jest wskazanie, że obowiązanym do przeprowadzenia działań naprawczych jest podmiot korzystający ze środowiska, który swoją działalnością spowodował szkodę, a nie władający powierzchnią ziemi, tak jak ma to miejsce w przypadku wykonywania remediacji historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Podstawą prowadzenia działań naprawczych jest decyzja wydawana przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska, ustalająca plan remediacji dla szkody w środowisku w powierzchni ziemi. Jeżeli decyzja dotyczy szkody w środowisku spowodowanej ruchem zakładu górniczego, regionalny dyrektor ochrony środowiska przed jej wydaniem zasięga m.in. opinii dyrektora okręgowego urzędu górniczego. Zawartość planu remediacji i decyzji dla szkody w środowisku w powierzchni ziemi jest identyczna z treścią planu remediacji dla historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi i decyzji zatwierdzającej ten plan.
3. Rekultywacja terenów pogórniczych w latach 2007-2016
Dane dotyczące rekultywacji terenów pogórniczych, wykonanej w latach 2007-2016 przez zakłady górnicze, przedstawiono na podstawie corocznych, niepublikowanych raportów Wyższego Urzędu Górniczego [1]. Zawierają one dane uzyskane z zakładów górniczych, które wydobywały kopaliny:
- do 2012 r. - podstawowe i pospolite zaliczone do kopalin podstawowych,
- od 2012 r. - w związku ze zmianą klasyfikacji złóż kopalin - objęte własnością górniczą Skarbu Państwa oraz te z objętych własnością nieruchomości gruntowych, które wydobywane są przez odkrywkowe zakłady górnicze o powierzchni obszaru górniczego nie mniejszej niż 25 ha.
Wybrane zagadnienia i skalę problemu rekultywacji terenów pogórniczych przedstawiono w odniesieniu do całkowitej powierzchni gruntów zajętej pod działalność górniczą. Podstawowe dane w tym zakresie zamieszczono na rys. 2. Pokazuje on, że powierzchnia gruntów zajętych pod działalność górniczą zmieniała się w zakresie od 36,3 (2008 r.) do 41,3 tys. ha (2016 r.), przy wyraźnie widocznym trendzie wzrostowym. W analizowanym okresie do działalności górniczej użytkowano średnio 38,8 tys. ha gruntów. Powierzchnia gruntów, na których zakończono działalność górniczą i które wymagały rekultywacji, zmieniała się w zakresie od 7,6 (2011 r.) do 9,4 tys. ha (2015 r.), przy lekkim trendzie wzrostowym. Średnio rekultywacji wymagały grunty o powierzchni 8,5 tys. ha, tzn. 22% zajętych pod działalność górniczą. Na podstawie linii trendu, określonej dla wyrażonego w procentach stosunku powierzchni gruntów wymagających rekultywacji do całkowitej powierzchni gruntów pod działalnością górniczą, można stwierdzić występowanie lekkiej tendencji spadkowej, co jest tendencją pożądaną i wskazuje na prawidłowe prowadzenie gospodarki gruntami w górnictwie.
Na rys. 3 przedstawiono procentowy (w odniesieniu do powierzchni ogółem) udział powierzchni gruntów użytkowanych w 2007 oraz w 2016 r. przez zakłady górnicze wydobywające poszczególne rodzaje surowców mineralnych. Analizując zamieszczone na nim dane, można stwierdzić, że największe części powierzchni zajętej pod działalność górniczą użytkuje górnictwo węgla brunatnego i surowców skalnych. W analizowanym okresie powierzchnia gruntów użytkowanych przez górnictwo węgla brunatnego w stosunku do powierzchni ogółem nieznacznie wzrosła: z 42,3 do 43%. Wyraźnie, bo z 30,9 do 39,3%, zwiększyła się natomiast powierzchnia użytkowana przez górnictwo surowców skalnych. Wzrostowa tendencja dostrzegalna jest również w górnictwie rud miedzi, gdzie odnotowano wzrost udziału powierzchni z 2,1 do 2,3%. W pozostałych rodzajach górnictwa wystąpił spadek, największy w górnictwie siarki. Udział górnictwa siarki w powierzchni użytkowanej ogółem zmniejszył się z 7,2 do 2%. Jest to wynikiem przeprowadzonej w minionych latach restrukturyzacji i likwidacji zakładów górniczych wydobywających siarkę.
Wielkości powierzchni terenów zrekultywowanych w poszczególnych latach przez górnictwo: ogółem oraz węgla brunatnego, surowców skalnych i węgla kamiennego przedstawiono na rys. 4. Zamieszczone na nim dane wskazują, że sumaryczna powierzchnia terenów zrekultywowanych w latach 2007-2016 przez górnictwo ogółem wyniosła 7,7 tys. ha, w tym przez górnictwo: surowców skalnych 3,4 tys. ha (tj. 44%), węgla brunatnego 1,9 tys. ha (tj. 24,5%), a węgla kamiennego 0,7 tys. ha (tj. 8,6%). W sumie wymienione rodzaje górnictwa zrekultywowały 77,1% powierzchni terenów zrekultywowanych przez górnictwo ogółem. Na marginesie warto dodać, że w analizowanym okresie górnictwo siarki zrekultywowało 1,4 tys. ha, tj. 18,2% powierzchni zrekultywowanej ogółem. W związku z zakończeniem wieloletniego programu restrukturyzacji i likwidacji tego sektora górnictwa w ostatnich latach udział powierzchni zrekultywowanej przez górnictwo siarki w stosunku do powierzchni zrekultywowanej ogółem jest jednak mniej istotny niż wcześniej.
Wielkości powierzchni zrekultywowanych w poszczególnych latach charakteryzują się dużą zmiennością, zarówno w odniesieniu do rekultywacji ogółem, jak i do rekultywacji wykonanej przez górnictwo węgla brunatnego oraz surowców skalnych. W miarę obiektywną ocenę sytuacji w tym zakresie umożliwiają linie trendów określone dla poszczególnych kategorii danych. Na ich podstawie można stwierdzić, że w zakresie powierzchni gruntów zrekultywowanych przez górnictwo ogółem występuje lekka tendencja wzrostowa, co jest zjawiskiem pozytywnym. Wyraźnie wzrostową tendencję obserwuje się natomiast w górnictwie surowców skalnych. Dynamika rekultywacji nie zmienia się w górnictwie węgla kamiennego, a w górnictwie węgla brunatnego wykazuje ona wyraźną tendencję spadkową.
Prawidłowa gospodarka gruntami użytkowanymi w związku z wydobywaniem kopalin polega z jednej strony na ograniczaniu powierzchni terenów przejmowanych do prowadzenia działalności górniczej, a z drugiej strony na bieżącym wykonywaniu rekultywacji gruntów zbędnych do prowadzenia eksploatacji i ich przekazywaniu do innego niż górnicze zagospodarowania. Zamieszczone na rys. 5 dane dotyczące wielkości powierzchni terenów przejmowanych do prowadzenia działalności górniczej oraz powierzchni gruntów zrekultywowanych, przekazanych do innego niż górnicze zagospodarowania, mogą stanowić podstawę do oceny poprawności gospodarowania gruntami w górnictwie. Nie pozwalają jednak na jednoznaczną ocenę stanu gospodarki gruntami w górnictwie. Biorąc pod uwagę, że w latach 2007-2016 górnictwo surowców mineralnych przejęło pod działalność górniczą 6,8 tys. ha gruntów, przekazując jednocześnie do innego niż górnicze zagospodarowania 5,4 tys. ha gruntów zrekultywowanych, można by uznać to - z pewnymi zastrzeżeniami (np. pomijając, że rozwój górnictwa wiąże się ze wzrostem powierzchni terenów użytkowanych do wydobywania kopalin) - za zjawisko niekorzystne. Wyjaśnić przy tym należy, że skokowy wzrost powierzchni terenów przekazanych w 2013 r. do innego niż górnicze użytkowania wynika z przekazania w tym roku przez górnictwo siarki do zagospodarowania ok. 670 ha gruntów zrekultywowanych w poprzednich latach.
Przytoczone dane sumaryczne mogą jednak nie przedstawiać pełnego stanu w analizowanym obszarze. Nieco inny obraz pojawia się, jeśli wziąć pod uwagę linie trendów dla danych ujętych na rys. 5. Na ich podstawie można stwierdzić, że spada dynamika przejmowania gruntów pod działalność górniczą przy rosnącej dynamice w zakresie powierzchni gruntów zrekultywowanych, przekazanych do innego niż górnicze zagospodarowania.
4. Podsumowanie
Prawidłowe zaprojektowanie i wykonanie rekultywacji terenów zdegradowanych działalnością górniczą wymaga uwzględnienia złożonego układu powiązań przepisów prawa i zasad obowiązujących w tym zakresie, co znacznie komplikuje podejmowane działania i może prowadzić do nieprawidłowości. W zależności od stanu gruntów oraz zamierzonego sposobu wykonania rekultywacji, poza przepisami Prawa geologicznego i górniczego oraz wskazanej w nim ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, do rekultywacji gruntów pogórniczych stosuje się bowiem także przepisy innych ustaw. Rekultywację gruntów, na których wystąpiło niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania powierzchni, prowadzi się w oparciu o przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, z uwzględnieniem wymogów Pgg oraz rozporządzeń wydanych na jego podstawie. W przypadku gdy rekultywację terenów, na których wystąpiło niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania powierzchni, wykonuje się z wykorzystaniem odpadów, zastosowanie mają również przepisy ustawy o odpadach i ustawy o odpadach wydobywczych. Rekultywację terenów zanieczyszczonych, w zależności od daty wystąpienia zanieczyszczenia, prowadzi się na podstawie przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska (grunty zanieczyszczone przed 30 kwietnia 2007 r.) lub przepisów ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (grunty zanieczyszczone po 30 kwietnia 2007 r.).
Generalnie zakres rekultywacji wykonanej przez górnictwo w latach 2007-2016 w odniesieniu do całkowitej powierzchni gruntów zajętej pod działalność górniczą wskazuje na poprawną działalność w tym zakresie. Rekultywacji wymagało średnio 22% gruntów zajętych pod działalność górniczą, przy lekko spadkowym trendzie stosunku powierzchni gruntów wymagających rekultywacji do powierzchni gruntów pod działalnością górniczą. Poprawność działalności w zakresie rekultywacji potwierdza lekko wzrostowa tendencja w zakresie powierzchni gruntów zrekultywowanych przez górnictwo ogółem. Godne podkreślenia jest też to, że największe powierzchnie zrekultywowało górnictwo surowców skalnych i węgla brunatnego, użytkujące największe części powierzchni pod działalnością górniczą. Niepokojące jest jednak występowanie spadkowego trendu wielkości powierzchni zrekultywowanej przez górnictwo węgla brunatnego.
Literatura
- Raporty w sprawie rekultywacji terenów zdegradowanych działalnością górniczą za lata 2007-2016. WUG, Katowice 2008-2017 (niepubl.).
- Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 26 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1118).
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego (Dz. U. poz. 1008).
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. poz. 812).
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie planów ruchu zakładów górniczych (Dz. U. poz. 2293).
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 maja 2015 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. z 2015 r. poz. 796).
- Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1161).
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2018 r. poz. 21).
- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2017 r. poz. 519, z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1789, z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1849).
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2017 r. poz. 2126, z późn. zm.).
Przedstawiony artykuł ukazał się w numerze 3/2018 miesięcznika „Bezpieczeństwo Pracy I Ochrona Środowiska w Górnictwie”. Periodyk wydawany jest przez Wyższy Urząd Górniczy od 1992 roku i dostarcza oraz propaguje wiedzę na temat szeroko rozumianej problematyki górniczej.
5
KOMENTARZE (0)
Do artykułu: Rekultywacja gruntów zdegradowanych działalnością górniczą