Znaczenie podziemnych magazynów gazu dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego

Znaczenie podziemnych magazynów gazu dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Podstawowa misja każdego państwa sprowadza się do zapewnienia jego obywatelom bezpieczeństwa we wszystkich dziedzinach życia.

1. Pojecie bezpieczeństwa energetycznego

Zwykle pod pojęciem bezpieczeństwa rozumiane jest zapewnienie bezpieczeństwa militarnego oraz bezpieczeństwa wewnętrznego, których atrybutami są wojsko oraz służby wewnętrzne.

Ich zadaniem jest zapewnie bezpieczeństwa fizycznego obywatelom.

Mając na uwadze złożoność i wieloznaczność pojęcia "bezpieczeństwo" oraz zadania państwa w tym zakresie, wszystkie zadania i obowiązki państwa są szczegółowo regulowane w przepisach prawa. Poszczególne kraje Europy, w tym Polska, poczyniły już niezbędne działania w celu zapewnienia swoim obywatelom bezpieczeństwa militarnego oraz bezpieczeństwa wewnętrznego, koncentrując się obecnie na zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego. Przy stałym rozwoju gospodarczym, technologicznym i społecznym dostęp do nośników energii jest jednym z głównych elementów, zapewniających stały i stabilny rozwój państw i społeczeństw. Ostatnio pojęcie bezpieczeństwa energetycznego jest dość często używane, czasami można odnieść wrażenie, że jest ono nadużywane. Bezpieczeństwo energetyczne w zakresie sektora gazowego zostało zdefiniowane zarówno na poziomie krajowym - przez poszczególne państwa, jak i przez organizacje ponadnarodowe.

Znaczenie bezpieczeństwa energetycznego wynika ze szczególnej roli surowców energetycznych we współczesnym świecie. Rola ta ukierunkowana jest z jednej strony poziomem cywilizacyjnym i rozwojem technologicznym, a z drugiej faktem ograniczonej ilości zasobów oraz ich nierównomiernym rozmieszczeniem w poszczególnych regionach świata. Transport surowców energetycznych stwarza sytuację zależności od ich dostaw, związaną ze sprawnością środków transportu oraz okolicznościami towarzyszącymi przemieszczaniu się surowca. Stąd też, surowce energetyczne należy traktować jako towar strategiczny w wymiarze politycznym i gospodarczym, a więc jako istotny element szeroko pojętego bezpieczeństwa państwa.

Omawiając zagadnienie bezpieczeństwa energetycznego należy mieć na uwadze, że jest to pojecie bardzo złożone. Do głównych jego składowych zaliczyć należy: pewność dostaw, ekonomię, warunki polityczno-społeczne oraz ochronę środowiska [6]. Na rysunku 1 przedstawiono główne składowe bezpieczeństwa energetycznego oraz ich cząstkowe.

Analizując pojęcie bezpieczeństwa energetycznego możemy rozróżnić jego trzy główne składniki [3]: - bezpieczeństwo techniczne - infrastruktura techniczna gospodarki energetycznej państwa jest wystarczająca, niezawodna, dobrze eksploatowana i nie stwarza zagrożeń dla bezpieczeństwa energetycznego, - bezpieczeństwo polityczne - dostęp do źródeł energii, dróg transportowych i urządzeń przetwarzających energię nie jest zagrożony, - bezpieczeństwo technologiczne - zachowane są standardy jakości energii, gospodarka wykorzystuje nowe technologie i nowe źródła energii, badania naukowe i wdrożenia zapewniają dostęp do nowych technologii, kształcone są odpowiednie kadry dla potrzeb sektora energetycznego.

Ze względu na zróżnicowanie form energii oraz stopnia ich użycia w poszczególnych sektorach gospodarki, zagadnienie bezpieczeństwa energetycznego należy rozpatrywać w ujęciu sektorowym. W Polsce ma miejsce znaczne zróżnicowanie bezpieczeństwa dostaw poszczególnych surowców energetycznych.

Stan bezpieczeństwa energetycznego jest wynikiem zależności między zagrożeniem a zdolnością do obrony przed skutkami tego zagrożenia. Dla oceny bezpieczeństwa energetycznego należy dokonać porównania zbioru zagrożeń bezpieczeństwa energetycznego ze zbiorem środków obrony. Bezpieczeństwo może być zagrożone poprzez zdarzenia, zjawiska, procesy polityczne, społeczne i ekonomiczne o różnym charakterze [3, 6]: - występujące długotrwale o charakterze deterministycznym, znane i opisane, - zdarzenia powtarzalne o charakterze losowym, możliwe do opisania (awarie elementów systemu technicznego), - nowe zdarzenia o charakterze losowym lub intencjonalnym, jednorazowe, - zdarzenia intencjonalne, planowane przez sprawców (działania polityczne, sabotaż i terroryzm).

Środki obrony przed zagrożeniami mogą natomiast mieć charakter [3]: - prewencyjny - powodują zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia, - interwencyjny - w razie wystąpienia zdarzenia powodują zmniejszenie skutków zdarzenia.

2. Światowe zapotrzebowanie na energię

Światowe zapotrzebowanie na energię pierwotną cechuje stała tendencja wzrostowa. W 2010 r. zapotrzebowanie to wynosiło 12 002 Mtoe. Potrzeby energetyczne świata pokrywane są głównie przez kopalne nośniki energii pierwotnej, których udział w 2010 r. wyniósł 87,0% (ropa naftowa - 33,6%, gaz ziemny - 23,8%, węgiel - 29,6%), oraz przez energię atomową - 5,2%, i źródła odnawialne - 1,3%. W przypadku Unii Europejskiej zapotrzebowanie na energię pierwotną w 2010 r. wyniosło 1732 Mtoe i na przestrzeni ostatnich 10 lat utrzymuje się na ustabilizowanym poziomie. Do głównych nośników energii zużywanych w UE należą: ropa naftowa - 38,2%, gaz ziemny - 25,6%, węgiel - 15,6%, energetyka atomowa - 12%, energetyka wodna - 4,8%, oraz źródła odnawialne - 3,9% [1]. Jednym z głównych paliw pokrywających zapotrzebowanie na energię jest gaz ziemny. Wynika to między innymi z wielkości światowych zasobów tego paliwa, jak i z jego walorów ekologicznych.

Jednakże, w wyniku rozlokowania zasobów gazu ziemnego znaczna większość państw, w celu pokrycia własnego zapotrzebowania na ten surowiec, zmuszona jest do jego importu. Należy również dodać, że dzięki rozwojowi techologii LNG w ostatnich latach regionalne rynki gazu ziemnego zostały zintegorowane, w wyniku czego utworzony został jeden światowy rynek gazu ziemnego.

Na rys. 2 przedstawiono ilość i sposób transportu gazu ziemnego na świecie w ostatnich 10 latach.

Biorąc pod uwagę nierównomierności w zużyciu gazu ziemnego, spowodowane wahaniami sezonowymi (okresy: wiosna-lato oraz jesień-zima), oraz przeciwdziałanie ewentualnym zakłóceniom w dostawach tego paliwa, niezbędne stało się gromadzenie nadwyżek gazu w okresach, kiedy jego zużycie malało (wiosna-lato), aby móc pokryć niedobory w okresach charakteryzujących się zwiększonym zużyciem (jesień-zima) lub w wypadku przerw w jego dostawach. W początkowym okresie rozwoju branży gazowniczej nadwyżki gazu ziemnego magazynowano w metalowych magazynach naziemnych.

Pierwszy tego typu magazyn, o pojemności kilkudziesięciu tysięcy metrów sześciennych, mający na celu magazynowanie gazu dla przemysłu, został wybudowany w okolicach Chicago (USA) w połowie XIX wieku [7].

Biorąc pod uwagę, że magazyny naziemne posiadają pewne ograniczenia, między innymi ograniczoną pojemność w stosunku do zapotrzebowania na gaz oraz konieczność zapewnienia właściwych warunków bezpieczeństwa eksploatacji, podjęto prace mające na celu umożliwienie magazynowania większych ilości gazu.

Wynikiem tych prac była koncepcja magazynowania gazu ziemnego w strukturach geologicznych. W 1915 roku, w Kanadzie wybudowano pierwszy na świecie podziemny magazyn gazu ziemnego (PMG) w sczerpanym złożu.

Kolejnym podziemnym magazynem w sczerpanym złożu był PMG Zoar-Erie, zbudowany w 1915-1916 r. w pobliżu Concord w stanie Nowy Jork (USA). Pojemność całkowita tego magazynu wynosiła 62 mln m3. Pierwszy PMG w strukturach zawodnionych został wybudowany także w USA, w 1946 roku, w zawodnionym, wyeksploatowanym złożu gazu ziemnego. Rozwój podziemnego magazynowania gazu w Europie nastąpił w II połowie XX wieku. Pierwszy PMG w Europie powstał w roku 1954 w Polsce (PMG Roztoki). Był to magazyn w sczerpanym złożu gazu ziemnego. Natomiast w 1956 r., we Francji powstał pierwszy w Europie PMG w strukturze zawodnionej [7].

Podziemne magazyny gazu można podzielić na następujące rodzaje obiektów [8]: - w sczerpanych złożach gazu ziemnego lub ropy naftowej, - w warstwach wodonośnych (aquifer), - w kawernach solnych lub grotach skalnych, - w wyeksploatowanych kopaniach węgla kamiennego lub soli kamiennej.

Każdy PMG charakteryzowany jest przez następujące parametry techniczne: - pojemność czynna - jest to ilość gazu, jaka jest możliwa do zatłoczenia do magazynu pomiędzy minimalnym a maksymalnym ciśnieniem pracy; pojemność ta jest możliwa do odbioru w czasie eksploatacji magazynu, - pojemność buforowa - jest to ilość gazu, która przez cały czas istnienia magazynu znajduje się w nim, - pojemność całkowita - jest to suma pojemności czynnej i buforowej, - maksymalne i minimalne ciśnienie pracy - w przypadku podziemnych magazynów w sczerpanych złożach wartość maksymalnego ciśnienia pracy jest uwarunkowana początkowym ciśnieniem złożowym, - maksymalne natężenie poboru gazu - jest to maksymalna ilość gazu, jaką można odebrać z magazynu w jednostce czasu.

PMG w sczerpanych złożach gazu.

Jest to najbardziej rozpowszechniony rodzaj PMG. Spowodowane jest to tym, że sczerpane złoże gazu posiada na ogół przygotowaną infrastrukturę zarówno do zatłaczania gazu, jak i do jego odbioru: siatka odwiertów, system przygotowania gazu do transportu. Utworzenie tego typu magazynu wymaga więc stosunkowo najmniejszych nakładów. Planując budowę PMG w sczerpanym złożu, należy optymalnie wybrać czas przerwania wydobycia ze złoża. Wybranie tego momentu w sposób właściwy znacznie skraca okres budowy magazynu oraz zmniejsza nakłady poniesione na budowę [7, 8].

PMG w warstwach wodonośnych.

Możliwość utworzenia podziemnego magazynu gazu ziemnego w warstwie wodonośnej (aquifer) istnieje tylko wówczas, gdy są spełnione dwa podstawowe warunki geologiczne: - warstwa, do której będzie się wtłaczać gaz, jest zbudowana ze skał o dużej porowatości (piasku, piaskowca), - nad warstwą porowatą znajduje się nieprzepuszczalny nadkład, zapobiegający "ucieczce" magazynowanego gazu.

Gaz wtłaczany do warstwy porowatej wypycha z niej wodę, która wraca w miarę późniejszego pobierania gazu. Granica zetknięcia gazu z wodą przesuwa się więc, a "ruchoma" woda zamyka i uszczelnia magazyn (także od spągu, czyli dolnej płaszczyzny ograniczającej warstwę magazynującą).

Objętość gazu, jaką można maksymalnie zmagazynować, zależy od objętości i porowatości warstwy oraz od temperatury i średniego ciśnienia, pod którym gaz ma być magazynowany (ciśnienie zmienia się podczas wtłaczania, czy odbioru gazu). Warstwy wodonośne posiadają jeden z niepodważalnych walorów - poziom magazynowy posiada doskonałe własności zbiornikowe, a obiekty te znajdują się dość często w bliskim sąsiedztwie dużych odbiorców lub dużych miast i aglomeracji miejskich [7, 8].

PMG w kawernach solnych.

Magazynowanie gazu ziemnego w tego typu magazynach odbywa się w kawernach (komorach) wykonanych w złożu soli. Wyługowanie kawern magazynowych na gaz ziemny w złożu soli kamiennej nie zawsze jest możliwe. Aby wykonanie kawern było możliwe, złoże powinno spełniać określone warunki geologiczne, w tym posiadać odpowiednią formę, wielkość i głębokość zalegania, oraz odpowiedni skład soli. Technologia eksploatacji podziemnych magazynów gazu ziemnego w złożach soli jest złożona i specyficzna, praca instalacji naziemnej musi być odpowiednio skorelowana z geofizycznymi warunkami pracy komór podziemnych.

Ponadto, natężenie poboru dobiera się w taki sposób, aby podczas odbioru gazu nie mogły zaistnieć warunki umożliwiające osadzanie się hydratów. Pomimo że przepustowość orurowania odwiertu jest duża, to jednak wykorzystuje się ją tylko częściowo - w takim stopniu, aby nie zagrażało wytworzenie się hydratów.

Ze względu na swoją specyfikę, magazyny gazu w kawernach solnych charakteryzują się znacznie większymi natężeniami odbioru gazu niż wyżej wymienione typy PMG oraz posiadają jeden z niepodważalnych walorów - mogą spełniać rolę szczytowych magazynów gazu.

Ponadto, tego typu magazyny kawernowe umożliwiają uzyskanie dużych pojemności magazynowych przy zajęciu niewielkiej powierzchni terenu. Kawerny solne są też bardzo dyspozycyjne, można wielokrotnie w ciągu roku zatłaczać do nich i odbierać z nich gaz.

Praktycznie, kawerny solne mogą być uzupełnieniem dla innych typów PMG. Mogą służyć do pokrywania krótkotrwałych bardzo dużych deficytów gazu, możliwych np. w razie awarii systemu gazociągów przesyłowych.

Potrzebna jest wtedy odpowiednia dyspozycyjność PMG, tj. możliwość łatwego uzyskania bardzo dużego natężenia odbioru gazu z magazynu. Warunki takie spełniają podziemne magazyny gazu w kawernach. Magazyny tego rodzaju można również dostosować do pracy rewersyjnej w krótkich cyklach [7, 8].

PMG w wyrobiskach górniczych.

Podziemne magazyny gazu ziemnego są również (jednak bardzo rzadko) budowane w wyeksploatowanych wyrobiskach górniczych i w tzw. pustkach skalnych. W przypadku tego rodzaju PMG zasadnicze znaczenie ma szczelność i organizacja stałej kontroli szczelności. Podziemne magazynowanie gazu w wyrobiskach górniczych lub grotach w naturalnym środowisku ma bardzo ograniczony zasięg. Pojedyncze tego typu magazyny występują tylko w niektórych krajach i wykorzystywane są praktycznie lokalnie [7, 8].

Podziemne magazyny gazu w sczerpanych złożach i w warstwach wodonośnych zalicza się do obiektów typu porowego i porowo-szczelinowatego, w których decydującą rolę (np. dla wydajności otworów) odgrywają czynniki geologiczne. W obiektach typu porowego największym ograniczeniem w procesie odbioru gazu jest samo złoże. Przy zastosowaniu dużych depresji zbliżonych do tzw. "granicznych", przy wykorzystaniu walorów budowy geologicznej, specyfiki i optymalnej strefy złoża, można jednak uzyskać dużą wydajność i dużą moc PMG. W podziemnych magazynach gazu w kawernach solnych i w wyrobiskach górniczych istotną rolę odgrywają natomiast aspekty techniczne, ponieważ ograniczenie występuje nie po stronie złoża - kawerny magazynowej, czy wyrobiska górniczego lub groty w naturalnym środowisku, lecz w dużym stopniu zależy od ograniczonej możliwości i przepustowości wyposażenia odwiertu i instalacji napowierzchniowych. W tych obiektach występują w zasadzie ograniczenia natury technicznej [7, 8].

Współcześnie podziemne magazyny gazu spełniają następujące funkcje [9]: - strategiczna rezerwa na wypadek przerwania dostaw (dotyczy to zwłaszcza krajów silnie uzależnionych od importu), - sezonowe równoważenie obciążeń w celu zaspokojenia szczytowego zapotrzebowania, - umożliwienie bilansowania dobowego, - arbitraż cen gazu, czy handlowa optymalizacja wahań cen gazu, - ogólna optymalizacja funkcji całego systemu, w tym ułatwienia dla transakcji wymiennych gazu typu "swap", - podtrzymywanie przesyłu poprzez niwelowanie lokalnych ograniczeń przepustowości systemu lub krytycznych dopuszczalnych wielkości ciśnień.

PMG odgrywają ważną rolę w zapewnieniu ciągłości dostaw gazu w normalnych warunkach (pobory szczytowe lub sezonowe), jak też w wyjątkowych i kryzysowych sytuacjach, spowodowanych przerwami w dostawach gazu lub okresowym brakiem gazu na rynku. Magazyny gazu stanowią istotną część systemu gazowniczego w każdym kraju. Podziemne magazyny gazu ziemnego w wielu krajach są ponadto eksploatowane jako rezerwa strategiczna, zabezpieczająca przed ewentualną niepewnością dostaw gazu z importu.

3. Podziemne magazyny gazu ziemnego na świecie

Mając na uwadze rolę podziemnych magazynów gazu w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego, zaobserwować można systematyczny wzrost wielkości pojemności magazynowej. W 2006 r. funkcjonowało na świecie 610 podziemnych magazynów gazu, których czynna pojemność wynosiła 319 mld m3, co stanowiło 11,2% zużycia gazu ziemnego w tymże roku. Natomiast w 2010 r. eksploatowano już 642 podziemne magazyny gazu, których pojemność czynna wynosiła 333 mld m3 - tj. 10,5% światowego zużycia gazu ziemnego. Zgodnie z obecnymi planami inwestycyjnymi do 2020 r. wielkość pojemności czynnej powinna przyrastać w tempie 3,3% rocznie.

Planowane jest, że w 2020 r. eksploatowanych będzie 760 podziemnych magazynów gazu, których łączna pojemność czynna wynosić będzie około 465 mld m3 [4, 5].

Na rysunku 3 przedstawiono pojemności czynne podziemnych magazynów gazu w wybranych państwach Europy oraz perspektywy ich rozbudowy.

W tabeli 1 przedstawiono liczbę i rodzaje podziemnych magazynów gazu w wybranych krajach. Na uwagę zasługuje fakt, że ze wszystkich eksploatowanych na świecie w 2010 r. PMG około 63% funkcjonowało w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Należy podkreślić, że są to stosunkowo niewielkie magazyny, gdyż ich sumaryczna pojemność czynna stanowiła około 37,5% PMG eksploatowanych w tymże roku. Kolejnym państwem posiadającym znaczne pojemności magazynowe była Rosja, w posiadaniu której było 25 magazynów o łącznej pojemności czynnej 64 mld m3, co stanowiło około 19% ogółu eksploatowanej pojemności. Pozostała pojemność czynna eksploatowanych PMG była w posiadaniu następujących państw: Ukraina - około 10%, Kanada oraz Niemcy - po około 6%, Francja oraz Włochy - po około 4%. Następnie Austria, Norwegia, Wielka Brytania oraz Węgry, posiadające po około 2% tej pojemności.

Pozostała pojemność czynna jest w posiadaniu pozostałych państw, jednak udział żadnego z tych państw nie przekracza 1%.

Obok scharakteryzowanych na wstępie typów podziemnych magazynów gazu, do pokrywania szczytowych zapotrzebowań na ten surowiec stosowany jest gaz ziemny w formie skroplonej (Liquefied Natural Gas).

Istniejące instalacje do regazyfikacji gazu skroplonego służą między innymi do pokrywania szczytowego czy też sezonowego wzrostu zapotrzebowana na gaz.

W tabeli 2 przedstawiono możliwość pokrycia rocznego zapotrzebowania na gaz w wybranych krajach przez gaz zgromadzony w PMG. Analizując zawarte niżej informacje, należy mieć na uwadze kierunki dostaw gazu ziemnego do poszczególnych państw. Kraje, takie jak: Słowacja, Austria, Węgry, Czechy, Francja posiadają pojemności magazynowe, które pozwalają im na pokrycie od 26 do 50% rocznego zużycia gazu. Żaden z tych krajów nie wydobywa gazu krajowego, a ich głównym dostawcą błękitnego paliwa jest Rosja. Wyjątkiem w tej grupie jest Francja, która posiada 6 dostawców gazu ziemnego, dostarczanego gazociągami. Do Francji realizowane są także dostawy gazu w formie LNG. Państwami, które pomimo zdywersyfikowania źródeł dostaw gazu ziemnego lub posiadania własnego wydobycia tego surowca, posiadają znaczące pojemności PMG, pozwalające na pokrycie od 11 do 26% rocznego zapotrzebowania na gazy są: - Niemcy - 15% rocznego zużycia gazu pochodzi z wydobycia własnego, pozostała ilość jest dostarczana przez 5 dostawców, przy czym udział największego w rocznym zużyciu wynosi ok. 45%, - Rumunia - około 80% rocznego zużycia pochodzi z wydobycia własnego, - Dania, Kanada, Holandia - wydobycie własne pokrywa całość rocznego zapotrzebowania na gaz, nadwyżki są eksportowane, - USA - około 88% rocznego zużycia pochodzi z wydobycia własnego, pozostała ilość jest importowana z Kanady, - Włochy - około 10% rocznego zużycia pochodzi z własnego wydobycia, pozostała część jest dostarczana przez 5 dostawców, przy czym udział największego (Rosji) nie przekracza 45% rocznego zużycia.

Do trzeciej grupy krajów, które posiadają najmniejsze pojemność PMG, należą: Polska, Bułgaria, Turcja, Hiszpania, Irlandia, Belgia i Portugalia. Należy zaznaczyć, że Hiszpania i Portugalia posiadają terminale do odbioru LNG, dzięki którym pokrywają - odpowiednio około: 75 i 56% rocznego zapotrzebowania na gaz. W przypadku Polski, PMG pozwalają na pokrycie około 11% rocznego zapotrzebowania, natomiast w przypadku Turcji wielkość ta wynosi około 4%. Należy zaznaczyć, że głównym dostawcą gazu do Polski oraz Turcji jest Rosja.

Jak wspomniano, każdy z PMG jest charakteryzowany przez określone parametry techniczne. Spośród nich decydujący wpływ na eksploatację magazynu oraz wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa krótkookresowego i sezonowego posiadają: pojemność czynna i maksymalne natężenie poboru. Od wartości tych parametrów uzależnione jest, jaka ilość gazu z PMG może pokrywać dobowe zapotrzebowanie oraz jak długo PMG może uzupełniać dostawy gazu. Na rysunku 4 przedstawiono korelacje wymienionych parametrów w istniejących magazynach. Z rysunku tego wynika, że najlepszą charakterystykę techniczną posiadają PMG zlokalizowane w: Niemczech, Kanadzie, Włoszech, Francji i Holandii.

4. Podsumowanie

O roli podziemnych magazynów gazu w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego, krótkookresowego i sezonowego, można się było przekonać w czasie trwania rosyjsko-ukraińskiego kryzysu gazowego z początku 2009 r. W czasie trwania tego kryzysu dostawy gazu ziemnego z Rosji do odbiorców europejskich, w okresie od 7 do 21 stycznia 2009 r., zostały całkowicie wstrzymane.

Należy zaznaczyć, że obecnie głównymi odbiorcami rosyjskiego gazu są kraje Unii Europejskiej (szczególnie Niemcy i Włochy) oraz Turcja. Odbierają one ponad 68% gazu eksportowanego przez Rosję. Natomiast ponad 64% rosyjskiego surowca przesyłanego do Europy jest transportowane przez terytorium Ukrainy. Przerwami dostaw gazu do odbiorców europejskich, wskutek rosyjsko-ukraińskiego kryzysu gazowego, w różnym stopniu dotkniętych zostało 15 państw. Przeciwdziałanie skutkom kryzysu możliwe było między innymi dzięki posiadanym zasobom gazu, zgromadzonym w podziemnych magazynach. O znaczeniu PMG dla bezpieczeństwa energetycznego najlepiej świadczą plany rozbudowy pojemności magazynowych na świecie i w Unii Europejskiej.

Literatura

1. Statistical Review of World Energy, BP 2009, www.bp.com.
2. Benquey R.: Underground Gas Storage in The World. Wyd. Cedigaz, 2010.
3. Bartodziej G., Tomaszewski M.: Polityka energetyczna i bezpieczeństwo energetyczne. Wyd. "Nowa Energia", Racibórz 2009.
4. Joffre G. H. (Storengy) et al.: Study on Underground Gas Storage in Europe and Central Asia. Working Party on Gas, Geneva, January 2.04.2012.
5. International Energy Agency: Natural Gas Information 2000–2011.
6. Kaliski M., Staśko D.: Bezpieczeństwo energetyczne w gospodarce paliwowej Polski. Studia, Rozprawy, Monografie nr 138, Wyd. IGSMiE PAN, Kraków 2006.
7. Michałowski W. S., Trzop S.: Rurociągi dalekiego zasięgu. Wyd. V., Odysseum, Warszawa 2006.
8. Reinisch R.: Wybrane, istotne aspekty podziemnych magazynów gazu u progu XXI wieku, Wyd. PLJ, Warszawa 2000.
9. Kosowski P.: Metodyka oceny efektywności ekonomicznej podziemnych magazynów gazu. Rozprawa doktorska. Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu, (niepublikowana) Kraków 2008.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Znaczenie podziemnych magazynów gazu dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!