Wypadkowość w górnictwie - statystyka i skutki zdarzeń

Wypadkowość w górnictwie - statystyka i skutki zdarzeń
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022



1. W prowadzenie

Od setek lat górnictwo odgrywało czołową rolę w rozwoju państw. Rozwój ten jest ściśle związany z wykorzystaniem wydobywanych surowców naturalnych.

Trudno jednoznacznie ustalić, jak dawno powstała sztuka górnicza, jednak na podstawie dostępnych dokumentów można stwierdzić, że rodzime górnictwo już w pierwszym okresie naszej państwowości stało na wysokim poziomie zarówno pod kątem technicznym, jak i zarządzania.

Pierwszymi surowcami eksploatowanymi na naszych ziemiach były: surowce skalne, miedź, ołów, srebro, żelazo, złoto i sól [2].

Obecnie górnictwo znajduje się w statystycznej czołówce gałęzi gospodarki w odniesieniu do wysokości wskaźników wypadkowości i prawdopodobnie jeszcze długo pozostanie jedną z najbardziej niebezpiecznych dziedzin ludzkich zmagań z przyrodą. Jej nieokiełznane siły zmuszają nas do nieustannego wysiłku, aby zmniejszać ryzyko zawodowe w pracy kilkaset metrów pod ziemią oraz stopień zagrożenia ludzkiego życia. Postęp techniczny w górnictwie jest nierozłącznie związany m.in. ze wzrostem bezpieczeństwa pracy. Każda nowa maszyna bądź urządzenie jest konstruowana i atestowana z e specjalnym uwzględnieniem kryteriów bezpieczeństwa pracy. Obok bezpośredniego wpływu postępu technicznego na bezpieczeństwo pracy ma on również wpływ pośredni. Wprowadzenie skomplikowanych i precyzyjnych mechanizmów oraz usprawnianie organizacji pracy pociąga za sobą wzrost wymagań w odniesieniu do kwalifikacji załogi, a także w zakresie dyscypliny i porządku, stwarzając tym samym warunki sprzyjające bezpiecznej pracy [6].

W artykule przedstawiono kształtowanie się wypadkowości w polskim górnictwie i wydobywaniu1 na tle innych sekcji gospodarki krajowej. Fakt, iż należy ona do jednej z najwyższych wobec pozostałych działów gospodarki, stwarza potrzebę analizy przyczyn i skutków wypadków, aby możliwe było sprecyzowanie działań prewencyjnych. Artykuł poświęcono przeglądowi literatury oraz danych statystycznych na temat wypadków przy pracy w górnictwie i wydobywaniu, którego celem była identyfikacja wypadków w tej branży, a w szczególności: ukazanie ich ilości, omówienie przyczyn oraz ukazanie ich skutków.

2. Definicja górnictwa i wydobywania

Górnictwo to dziedzina przemysłu obejmująca ogół działalności zmierzającej do wydobycia kopaliny i przygotowania jej w procesie wzbogacania do zastosowania w różnych dziedzinach przemysłu bądź bezpośredniego wykorzystania w życiu codziennym [7]. Zgodnie z rozporządzeniem [5] "sekcja ta obejmuje: - górnictwo/wydobywanie podziemne, odkrywkowe lub za pomocą odwiertów, kopalin występujących w naturze jako ciała: stałe (węgiel i rudy), ciekłe (ropa naftowa) lub gazowe (gaz ziemny), - działalność pomocniczą związaną z przygotowaniem kopalin do sprzedaży, np.: kruszenie, mielenie, oczyszczanie, suszenie, sortowanie, odsalanie,brykietowanie, wzbogacanie, oraz działalność związaną z eksploatacją ropy naftowej i gazu ziemnego, - magazynowanie substancji i składowanie odpadów w górotworze, włączając podziemne wyrobiska górnicze". Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) rodzaj działalności społeczno-gospodarczej, jaką jest górnictwo i wydobywanie, zawiera następujące działy [5]: - wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego (lignitu), - górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego, - górnictwo rud metali, - pozostałe górnictwo i wydobywanie, - działalność usługowa wspomagająca górnictwo i wydobywanie.

3. A naliza wypadkowości

Wskaźnik wypadkowości wyraża liczbę osób poszkodowanych przypadających na 1000 pracujących. Do obliczenia wskaźnika przyjmuje się przeciętną liczbę pracujących, skalkulowaną jako średnia arytmetyczna dwóch stanów: w ostatnim dniu roku poprzedzającego badany i z roku badanego [9].

Na rys. 1 zaprezentowano liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy w wybranych sekcjach PKD w latach 2011-2013, natomiast rys. 2 przedstawia wartości wskaźników wypadkowości ogółem i w wybranych działach gospodarki. Na podstawie danych z tych lat można zauważyć, że liczba wypadków ogółem w Polsce wykazywała trend spadkowy, podobnie jak w górnictwie i wydobywaniu. W ilości poszkodowanych pierwsze miejsce ze znaczną przewagą zajmowało przetwórstwo przemysłowe. Wskaźniki wypadkowości były za to zdecydowanie wyższe w górnictwie i wydobywaniu niż w innych dziedzinach gospodarki. W przedstawionych latach były aż dwa razy wyższe dla tej branży niż te same wskaźniki ogółem.

4. Z agrożenia i przyczyny wypadków w górnictwie i wydobywaniu

"Zagrożenie" to możliwość powstania niebezpiecznego zdarzenia. Traktując ten termin jako punkt wyjścia, zagrożenia towarzyszące działalności górniczej można podzielić na technologiczne i naturalne. Zdarzenia niebezpieczne, których przyczynę można powiązać z zagrożeniami technicznymi, to efekt niewłaściwej (niedostosowanej do konkretnych warunków geologiczno- -górniczych) technologii prowadzenia robót górniczych, czy niewłaściwie zainstalowanych urządzeń i maszyn.

Zdarzenia te są konsekwencją błędu człowieka bądź też rutyny. Z kolei, czynnikami warunkującymi występowanie zagrożeń naturalnych, będących rezultatem powstania określonych zjawisk fizycznych lub chemicznych, są właściwości ośrodka skalnego i prowadzone roboty górnicze. Są one naturalną właściwością ośrodka skalnego, zaś roboty górnicze, zaburzając stan pierwotny, sprzyjają ujawnieniu się owych właściwości. Dlatego też zagrożenia te są nieodłącznym elementem działalności górniczej. Decydują one o bezpieczeństwie: - załóg górniczych, - procesu wydobywczego, ponieważ każda katastrofa pociąga za sobą straty ekonomiczne, a także ograniczenie wielkości wydobycia. [1, 4] Na rys. 3 przedstawione zostały dane dotyczące liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy w górnictwie i wydobywaniu według wydarzeń stanowiących odchylenie od stanu normalnego, powodujących wypadki, zaś rys. 4 przedstawia przyczyny wypadków przy pracy w tej branży. Oprócz trudnych do zdefiniowania wydarzeń, nazwanych "innymi", na pierwszym miejscu wśród odchyleń od stanu normalnego, powodujących wypadki znajdują się poślizgnięcia, potknięcia oraz upadki osób (rys. 3). Na drugim miejscu, z nieco mniejszą wartością, plasują się ześlizgnięcia, upadki lub złamania czynnika materialnego. Wszystkie wymienione powyżej wydarzenia stanowią łącznie ponad 99% wszystkich badanych przez GUS wydarzeń. Znikomą ich część stanowią odchylenia związane z elektrycznością, wybuch, pożar lub zapłon.

Analiza przyczyn wypadków w górnictwie i wydobywaniu (rys. 4) wskazuje, że od kilku lat zdecydowana większość zdarzeń powodowana jest niezmiennie nieprawidłowym zachowaniem pracownika. Na drugim miejscu wśród przyczyn znajduje się niewłaściwa organizacja pracy lub stanowiska pracy, a na kolejnych samowolne zachowanie pracownika oraz niewłaściwy stan czynnika materialnego. Dane te pokazują, że głównymi czynnikami prowadzącymi do wypadków przy pracy są wykonywanie czynności niezgodnie z zasadami i przepisami BHP przez pracowników oraz niedociągnięcia organizacyjne, dotyczące spraw produkcyjnych, także BHP [6].

Taka dominacja przyczyn ludzkich i organizacyjnych nad czynnikami technicznymi sugeruje, że aby skutecznie zmniejszyć liczbę zaistniałych wypadków, działania prewencyjne nie muszą wiązać się z koniecznością ponoszenia przez pracodawców wysokich nakładów finansowych.

Warto w tej sytuacji zwrócić uwagę na regularność i staranność szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ponieważ braki w tej kwestii w okolicznościach zagrożenia stwarzają duże ryzyko popełnienia błędów.

5. Skutki wypadków w górnictwie i wydobywaniu

Skutki wypadków przy pracy należy rozpatrywać nie tylko w kategoriach ekonomicznych, ale także moralnych.

Najwyższymi, niewymiernymi konsekwencjami wypadków związanych z pracą w górnictwie i wydobywaniu są skutki zdrowotne. Wiele wypadków bowiem kończy się niezdolnością do pracy w wyuczonym zawodzie, kalectwem do końca życia, co w konsekwencji istotnie pogarsza jakość życia ofiary oraz jego rodziny, a część nawet śmiercią poszkodowanego.

Na rys. 5 przedstawiono liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy w górnictwie i wydobywaniu w ostatnich trzech latach, według umiejscowienia urazu.

Na pierwszych dwóch miejscach znajdują się kończyny dolne oraz górne, z niemal trzykrotną przewagą nad kolejnym umiejscowieniem urazu, czyli głową. Nieznacznej części wszystkich urazów doznają pozostałe partie ciała, takie jak tułów, grzbiet lub szyja.

Cierpienia poszkodowanych oraz ich rodzin to jednak tylko jedna z konsekwencji wypadków przy pracy. Pracodawcy bardzo często nie dostrzegają związku między poziomem bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie a osiąganymi wynikami ekonomicznymi, podczas gdy poziom ten przekłada się na wyniki finansowe zakładów pracy, a skutki ponosi całe społeczeństwo [3]. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy przynosi wiele korzyści gospodarczych, bez względu na wielkość przedsiębiorstwa, np. [8]: - mniej dni straconych z powodu absencji pracownika spowodowanej urazami lub chorobami, - mniej szkód w urządzeniach i maszynach, - większe poczucie bezpieczeństwa i motywacja pracowników, z czym wiąże się lepsza jakość usług, - mniejsza potrzeba prowadzenia dochodzeń i działań następczych.

6. Podsumowanie i wnioski

Jak wynika z niniejszego opracowania, rozmiar problemu wypadków w górnictwie skłania do głębszego zainteresowania się tym tematem, a zwłaszcza do zidentyfikowania przyczyn takiej sytuacji. Dopiero na tej podstawie można modelować sposoby prewencji, które mogą skutecznie przyczynić się do ich minimalizowania.

Dokonana powyżej analiza upoważnia do stwierdzenia, że wypadkowość w górnictwie i wydobywaniu charakteryzuje jeden z najwyższych wskaźników, w stosunku do pozostałych działów gospodarki. Wśród przyczyn na pierwszym miejscu występują czynniki organizacyjne, a następnie ludzkie. Mają one znaczną przewagę nad czynnikami technicznymi, co może oznaczać, że działania prewencyjne powinny koncentrować się m.in. na starannych szkoleniach pracowników i efektywnym egzekwowaniu bezpiecznych zachowań w pracy. Nie zawsze więc muszą wiązać się z wysokimi nakładami finansowymi. Należy mieć także na uwadze, że skutki wypadków mają charakter wielostronny, dotykając zarówno poszkodowanego fizycznie, jego rodzinę, jak i przedsiębiorcę, czy inwestora. Najbardziej dotkliwe i niewymierne wydają się skutki zdrowotne, włącznie ze śmiercią poszkodowanego.

Literatura

1. Grodzicka A.: Ćwiczenia laboratoryjne z przedmiotu BHP w górnictwie. Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2013.

2. Pawełczyk H.: Górnictwo z bezpiecznej perspektywy. Mat. konf. Szkoła Eksploatacji Podziemnej, Kraków 2009, s. 5-20.

3. Pawłowska Z., Rzepecki J.: Metody zbierania danych i obliczania skutków wypadków przy pracy. Wyd. CIOP, Warszawa 1997.

4. Pindór T., Preisner L.: Zagrożenia naturalne i techniczne a zarządzanie ryzykiem w górnictwie węgla kamiennego. Wyd. AGH, Kraków 2009.

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. Nr 251, poz. 1885, z późn. zm.).

6. Stałęga S.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w górnictwie. Wyd. Politechniki Lubelskiej, Lublin 1982.

7. www.nettg.pl (dostęp: 25.05.2015).

8. www.osha.europa.eu/pl (dostęp: 25.05.2015).

9. Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą. Wyd. GUS, Warszawa 2014

10. Wypadki przy pracy w 2011 r. Wyd. GUS, Warszawa 2012.

11. Wypadki przy pracy w 2012 r. Wyd. GUS, Warszawa 2013.

12. Wypadki przy pracy w 2013 r. Wyd. GUS, Warszawa 2014.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

SŁOWA KLUCZOWE I ALERTY

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Wypadkowość w górnictwie - statystyka i skutki zdarzeń

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!