Rola nadzoru górniczego w ochronie złóż kopalin i terenów górniczych

Rola nadzoru górniczego w ochronie złóż kopalin i terenów górniczych
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej odbywa się na szczeblu gmin, województw i kraju. Zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy określa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [18], przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań.

1. Wstęp

W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się m.in. wymagania ładu przestrzennego, walory architektoniczne i krajobrazowe oraz wymagania ochrony środowiska, w tym ochronę złóż kopalin. Ochrona złóż kopalin polega m.in. na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, wraz z kopalinami towarzyszącymi. Zgodnie z wymogami ochrony środowiska, eksploatację złóż kopalin prowadzi się w sposób gospodarczo uzasadniony, przy zastosowaniu środków ograniczających szkody w środowisku i przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i wykorzystania kopaliny [15].

Szeregiem narzędzi, pozwalających na sprawowanie nadzoru i kontroli w zakresie gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania i likwidacji zakładu górniczego oraz ochrony terenów górniczych, w tym także dających wpływ na sposób ich zagospodarowania, dysponują organy nadzoru górniczego. Narzędzia te nieco zmieniło nowe Prawo geologiczne i górnicze [24] (dalej: Pgg). W artykule – na tle wybranych zagadnień planowania przestrzennego i ochrony złóż kopalin – przedstawiono zarys aktualnej roli organów nadzoru górniczego w przedmiotowym zakresie, uzupełniony o prezentację ich działań i inicjatyw, zmierzających do podniesienia standardów ich działalności. Rozwija on zagadnienia częściowo prezentowane przez autorów już wcześniej [25].

2. Górnictwo w aspekcie zagospodarowania przestrzennego

Planowanie przestrzenne w gminach może odbywać się poprzez uchwalanie dwóch rodzajów opracowań planistycznych, tj. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (dalej: studium) oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (dalej: mpzp). Ich sporządzenie należy do zadań własnych gminy. Opracowanie studium jest obowiązkowe i dotyczy obszaru w granicach administracyjnych gminy. Studium jest dokumentem planistycznym wiążącym organy gminy przy sporządzaniu mpzp. Uwzględnia się w nim m.in. występowanie udokumentowanych złóż kopalin i terenów górniczych.

Ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w mpzp, uchwalanym przez radę gminy. Plan ten jest aktem prawa miejscowego na terenie gminy. Można go sporządzić dla fragmentu gminy. Określa się w nim m.in. granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, w tym terenów górniczych. Terenem górniczym, w rozumieniu Pgg, jest przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego.

Na szczeblu powiatu nie sporządza się żadnych projektów planistycznych, a zadania powiatu z zakresu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ograniczają się głównie do prowadzenia przez samorząd powiatu analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego, odnoszących się do obszaru powiatu i zagadnień jego rozwoju. Dla tych celów, wójtowie, burmistrzowie albo prezydenci miast są obowiązani przekazać staroście kopie uchwalonych studiów i mpzp, nie później niż w dniu ich wejścia w życie. Na szczeblu województwa planowanie przestrzenne ma natomiast miejsce poprzez uchwalenie planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Plan ten sporządza samorząd województwa, który ponadto prowadzi analizy i studia oraz opracowuje koncepcje i programy, odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego, odpowiednio do potrzeb i celów podejmowanych w tym zakresie prac. Sejmik województwa podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego województwa i jego uchwaleniu. W planie tym uwzględnia się ustalenia strategii rozwoju województwa oraz określa m.in. obszary występowania udokumentowanych złóż kopalin. Zgodność planów zagospodarowania przestrzennego województw z koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju koordynuje Minister Rozwoju Regionalnego.

Na szczeblu krajowym, Minister Rozwoju Regionalnego sporządza koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju, uwzględniającą cele zawarte w rządowych dokumentach strategicznych. Określa ona uwarunkowania, cele i kierunki zrównoważonego rozwoju kraju oraz działania niezbędne do jego osiągnięcia, a w tym m.in.:

- wymagania z zakresu ochrony środowiska [15], z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie,
- rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transportowej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym,
- obszary problemowe o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń wymagających szczegółowych studiów i planów.

Koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju oraz okresowe raporty o stanie zagospodarowania kraju przyjmuje Rada Ministrów.

Konieczność uwzględniania złóż kopalin w opracowaniach planistycznych gwarantuje Pgg. Zgodnie z nim, udokumentowane złoża kopalin, w celu ich ochrony, przedstawia się w uchwalanych na szczeblu gmin studiach i mpzp oraz w planach zagospodarowania przestrzennego województw, zgodnie z ustawą [15], uwzględniając obecne i przyszłe potrzeby ich eksploatacji. Obszary udokumentowanych złóż kopalin wprowadza się do studiów obowiązkowo, w terminie do dwóch lat od dnia zatwierdzenia dokumentacji geologicznej.

Po upływie tego terminu, w przypadku, gdy gmina nie dokona stosownej zmiany studium, obszary udokumentowanych złóż kopalin do studium wprowadza wojewoda, wydając w tej sprawie zarządzenie zastępcze. Zarządzenie wydane w tym trybie wywołuje skutki prawne, takie jak studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Podobnie, jak w odniesieniu do udokumentowania złóż kopalin, w studium oraz mpzp uwzględnia się obszary i tereny górnicze. Pgg stanowi równocześnie, że podejmowanie i wykonywanie działalności w nim unormowanej jest dozwolone tylko wówczas, jeżeli nie naruszy ona przeznaczenia nieruchomości określonego w mpzp. W przypadku braku mpzp podejmowanie i wykonywanie działalności określonej Pgg jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy nie naruszy ona ustalonego w studium oraz w odrębnych przepisach sposobu wykorzystywania nieruchomości.

Jeżeli w wyniku zamierzonej działalności, określonej w koncesji, przewiduje się istotne skutki dla środowiska, to można – na koszt przedsiębiorcy górniczego – sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego bądź jego fragmentu. Przewidywane dla środowiska skutki działalności określonej w koncesji przedstawia się w opracowaniu ekofizjograficznym, sporządzanym (m.in. na podstawie projektu zagospodarowania złoża) na potrzeby studium i mpzp. Mpzp dla terenu górniczego, niezależnie od wymagań określonych odrębnymi przepisami [18, 15], powinien zapewniać integrację wszelkich działań podejmowanych w granicach terenu górniczego w celu: wykonania działalności określonej w koncesji oraz zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego i ochrony środowiska, w tym obiektów budowlanych. Może on również, w szczególności, określić obiekty lub obszary, dla których wyznacza się filary ochronne, w granicach których ruch zakładu górniczego jest zabroniony bądź dozwolony w sposób zapewniający należytą ochronę tych obiektów lub obszarów. W takim mpzp można również określić obszary wyłączone z zabudowy, bądź takie, w granicach których zabudowa jest dozwolona tylko po spełnieniu odpowiednich wymagań.

3. Wybrane zagadnienia ochrony złóż kopalin

Ochrona złóż kopalin rozumiana jest jako zapewnienie ich dostępności oraz racjonalna gospodarka nimi, w tym racjonalne wykorzystanie kopalin. Jej realizacja wymaga kierowania się zasadami umożliwienia jak najdłuższego, racjonalnego gospodarczo i kompleksowego korzystania z zasobów złóż. Zasady te powinny być ściśle powiązane z zasadą zrównoważonego rozwoju, potwierdzoną w art. 5 Konstytucji RP [7]. Według ogólnie przyjętych definicji, zasada ta polega na takim rozwoju społeczno-gospodarczym, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń.

Regulacje prawne związane z problematyką gospodarowania złożami i ochroną zasobów kopalin zawarte są w kilku ustawach i związanych z nimi rozporządzeniach wykonawczych. Do ustaw tych w pierwszej kolejności należą: Pgg [24], Prawo ochrony środowiska [15], Prawo wodne [17] oraz ustawy: o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [18], o ochronie gruntów rolnych i leśnych [11] i o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju [16]. Ustawami powiązanymi tematycznie, odnoszącymi się do działalności górniczej lub do działalności, podczas prowadzenia której następuje pozyskiwanie nagromadzonych minerałów, surowców lub skał nie objętych przepisami Pgg, są m.in. ustawy: Prawo geodezyjne i kartograficzne [9], Prawo budowlane [10], Prawo atomowe [13], kodeksy, w tym Kodeks cywilny, oraz ustawy:

- o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [23],
- o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych [20],
- o gospodarce nieruchomościami [12],
- o odpadach [14],
- o odpadach wydobywczych [22],
- o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich” [19],
- o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych [21].

Taka mnogość ustaw wskazuje na potrzebę uspójnienia przepisów, a być może nawet przetransponowania wszystkich (lub większości) ich części dotyczących pozyskiwania kopalin do jednego aktu prawnego. Wydaje się bowiem, że tylko kompleksowe podejście daje szanse znalezienia i wypracowania procedur pozwalających przedsiębiorcy na prowadzenie działalności górniczej, bez uszczerbku w zakresie: bezpieczeństwa powszechnego, bezpieczeństwa i higieny pracy, racjonalnej gospodarki złożem oraz ochrony środowiska (w tym obiektów budowlanych oraz zapobiegania szkodom i ich naprawy).

Jak wynika z literatury, ochrona złóż kopalin wymaga odmiennego podejścia, w zależności od tego, czy mamy do czynienia ze złożem udokumentowanym, przewidywanym, perspektywicznym, czy też złożem zagospodarowanym [6]. Wydaje się, że odrębnego podejścia wymagają też złoża kopalin, w których zaniechano eksploatacji górniczej (por.: [2, 3, 4]). Niebagatelne znaczenie dla racjonalnego wykorzystania surowców mogą posiadać również wtórne nagromadzenia minerałów i skał (tzw. „złoża antropogeniczne”), powstające w szczególności po procesach przeróbki, spalania, bądź wzbogacania wydobytych kopalin ze złóż. Jak podkreślają to T. Ratajczak i B. Strzelska-Smakowska [8], nagromadzenia takie, ze względu na swe pochodzenie, odznaczają się dużą różnorodnością i mogą niejednokrotnie posiadać dużą wartość gospodarczą, a w szczególnych przypadkach konkurować ze złożami kopalin. Należy jednak nadmienić, że zgodnie z zawartą w Pgg definicją, „złożem kopaliny jest naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji...” Złoża antropogeniczne, zatem, nie będąc nagromadzeniami naturalnymi, w ujęciu prawnym nie mogą być obecnie wiązane z ochroną złóż kopalin.

W nawiązaniu do wspomnianego powyżej podziału złóż kopalin (wg [6]) można wyróżnić szereg kierunków ich ochrony (rys. 1). Pierwszym kierunkiem jest zabezpieczenie dostępności terenów, na których znajdują się udokumentowane i perspektywiczne złoża najważniejszych kopalin, przed takimi formami zagospodarowania przestrzennego, które uniemożliwiałyby lub znacznie utrudniały ich przyszłe wykorzystanie. Wymaga to – także w przypadku złóż zagospodarowanych – rozstrzygania konfliktów między dostępnością złóż a jej ograniczeniami przez inne walory gospodarcze powierzchni terenu, wymagania ochrony środowiska, prawa własności nieruchomości, itp. Może temu pomóc waloryzacja złóż, tzn. zróżnicowanie ich wartości z punktu widzenia koniecznego zakresu ich ochrony.

Teoretycznie, zabezpieczenie dostępności złóż zapewnia art. 95 ust. 1 Pgg, nakładający obowiązek ujawniania udokumentowanych złóż w dokumentach planistycznych. W praktyce nie jest jednak jasnym, czy spełnienie tego obowiązku polega wyłącznie na wprowadzeniu do nich krótkiej wzmianki o istnieniu złoża kopaliny, czy też powinno ono zostać przedstawione w ujęciu przestrzennym, w granicach jego udokumentowania. Art. 72 ust. 1 pkt 2 ustawy [15], zobowiązując do uwzględniania obecnych i przyszłych potrzeb wydobycia kopaliny, sugeruje raczej to drugie rozwiązanie. Wątpliwości budzi czasami także zakres czasowy obowiązku ujawniania udokumentowanych złóż. Znane są bowiem przypadki gmin, których studia lub mpzp ujmują udokumentowane złoża kopalin związanych z nieruchomością gruntową wyłącznie na podstawie nadesłanych kopii decyzji zatwierdzających dokumentacje geologiczne, lecz nie ujmują dawniej udokumentowanych złóż, widniejących w krajowym bilansie zasobów złóż kopalin, a w szczególności głębokich złóż udokumentowanych przed 1994r. W powyższym kontekście oczywistą wydaje się zatem potrzeba doprecyzowania art. 95 ust. 1 Pgg, poprzez wskazanie na obowiązek przestrzennego przedstawiania złóż w dokumentach planistycznych, jego poszerzenie o obszary perspektywicznego występowania złóż, a także powiązanie terminu „udokumentowane złoża” na przykład z ich ujęciem w bilansie zasobów kopalin lub Systemie Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski „MIDAS”.

Drugi kierunek ochrony związany jest z wykorzystaniem złóż oraz tworzeniem warunków dla ich wykorzystania. Z kolei trzeci kierunek nastawiony jest na racjonalną gospodarkę w procesie wydobywania złóż zagospodarowanych, w sposób umożliwiający ich jak najdłuższą żywotność. Czwarty polega na racjonalnym wykorzystaniu kopalin zgodnie z ich walorami surowcowymi [6]. Piąty kierunek związany jest z likwidacją zakładu górniczego, w całości lub w części, w trakcie której przedsiębiorca jest obowiązany m.in. do zabezpieczenia niewykorzystanej części złoża kopaliny i sąsiednich złóż kopalin oraz przedsięwzięcia niezbędnych środków chroniących wyrobiska sąsiednich zakładów górniczych, w celu dalszej, bezpiecznej eksploatacji złóż sąsiednich [4].

4. Zarys roli organów nadzoru górniczego w ochronie złóż kopalin

Oprócz organów administracji geologicznej, de facto jedynymi organami administracji publicznej, w których zakresie kompetencji leżą zagadnienia związane z ochroną złóż kopalin, są organy nadzoru górniczego (rys. 2). Ich zadania w ochronie złóż kopalin określają przepisy Pgg. Dotyczą one w zasadzie kierunków trzeciego i piątego spośród wyżej wymienionych. Do głównych z tych zadań należy sprawowanie nadzoru i kontroli w zakresie:

- gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania,
- likwidacji zakładu górniczego,
- ochrony środowiska i gospodarki złożem, w tym według kryterium wykonywania przez przedsiębiorcę obowiązków określonych w przepisach innych niż Pgg.

Organy nadzoru górniczego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, swoją rolę w ochronie złóż kopalin widzą więc przede wszystkim w nadzorze i kontroli nad gospodarką złożami kopalin w procesie ich wydobywania, tzn. w trakcie działalności górniczej (wraz z jej likwidacją) w złożu kopaliny. Podstawowymi instrumentami Pgg, pozwalającymi na jej realizację są nadzór nad i kontrola:

- jej planowania w planach ruchu zakładów górniczych, w tym planach ruchu likwidowanych zakładów górniczych,
- ruchu zakładu górniczego, w tym działalności służby geologicznej i mierniczej,
- sporządzania, uzupełniania i aktualizacji dokumentacji mierniczo-geologicznej,
- sporządzania operatów ewidencyjnych zasobów złóż kopalin.

Nie oznacza to jednak, że organy nadzoru górniczego nie biorą czynnego udziału, choć nie należy to do ich głównych kompetencji, w realizacji zadań w pozostałych kierunkach ochrony złóż kopalin. Przykładem może posłużyć wynikające z ustawy [18] opiniowanie i uzgadnianie, w odniesieniu do terenów górniczych, projektów – odpowiednio: studium oraz mpzp, a w przypadku terenów górniczych nie objętych obowiązującym mpzp uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji realizowanych w ich granicach. Tym samym, mają pewien wpływ na treść tych dokumentów planistycznych na szczeblu gminy, które umożliwiają harmonizację zagospodarowania powierzchni terenu i racjonalnej gospodarki złożem. Podobnie, dla inwestycji na terenach górniczych objętych obowiązującym mpzp, działając na podstawie ustawy [23], organy nadzoru górniczego wydają informacje o warunkach geologicznych i górniczych, umożliwiając tym samym projektowanie tych inwestycji w taki sposób, aby ich istnienie nie kolidowało z potrzebami przyszłej eksploatacji. W 2011 r. organy nadzoru górniczego zaopiniowały ogółem 391 studiów oraz uzgodniły 473 mpzp, które granicami opracowania obejmowały tereny górnicze, w tym 11 mpzp sporządzonych odrębnie dla terenów górniczych. Ponadto, uzgodniły 3294 decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu i wydały 1579 informacji o czynnikach geologicznych i górniczych.

Harmonizacji ochrony złóż kopalin i terenów górniczych służy też działalność powołanej przez Prezesa WUG Komisji ds. Ochrony Powierzchni, opiniującej zamierzenia wydobywcze, planowane w zakładach górniczych, pod kątem możliwości ich realizacji, w tym w szczególności pod kątem profilaktyki górniczej i budowlanej, niezbędnej dla zapewnienia bezpiecznego i zgodnego z przeznaczeniem użytkowania obiektów budowlanych. Wdrażanie zaleceń Komisji jest na bieżąco nadzorowane przez organy nadzoru górniczego, w tym poprzez monitoring działalności górniczej w granicach filarów ochronnych i terenów chronionych. Celowi temu służy też współpraca z organami samorządu terytorialnego. Jej dominującą formą jest działalność jednego zespołu konsultacyjnego (ds. eksploatacji i ochrony powierzchni przy ZG „Centrum”) oraz 16 zespołów porozumiewawczych (tab. 1). Ich zadaniem jest tworzenie platformy dla realizacji warunków zrównoważonego rozwoju gmin górniczych, umożliwienia wykonywania uprawnień przedsiębiorcy, wynikających z koncesji na wydobywanie kopaliny, oraz dążenie do minimalizacji i terminowego naprawienia szkód wyrządzonych ruchem zakładów górniczych.

Z kolei, ocenie możliwości ponownej eksploatacji złóż, w których wcześniej jej zaniechano oraz wpływu wyrobisk zlikwidowanych zakładów górniczych na bezpieczeństwo powszechne i możliwość zagospodarowania terenów pogórniczych służy działalność Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej WUG, szerzej scharakteryzowana w pracy E. Mosóra [5].

Jednym z zadań Prezesa WUG jest także inicjowanie prac naukowo-badawczych i podejmowanie przedsię wzięć m.in. w zakresie racjonalnej gospodarki złożami kopalin. Stąd, istotna jest także stała współpraca z organami koncesyjnymi i jednostkami naukowo-badawczymi.

5. Przykładowe działania w celu wzmocnienia ochrony złóż kopalin i terenów górniczych i pogórniczych

Oprócz realizacji ustawowych zadań Wyższy Urząd Górniczy zainicjował również szereg przedsięwzięć mających na celu poprawę ochrony złóż – w szczególności w zakresie podniesienia standardów gospodarowania złożami kopalin w procesie ich wydobywania i po jego zakończeniu. W ramach realizacji „Strategii działania urzędów górniczych na lata 2010–2014”, po wcześniejszym rozpoznaniu zagadnień, w 2012 r. WUG zorganizował szereg spotkań z pracownikami inspekcyjno-technicznymi urzędów górniczych nadzorującymi gospodarkę złożami kopalin, a także – odrębnie – z przedstawicielami przedsiębiorców górniczych oraz służb geologicznych i mierniczych zakładów górniczych. Spotkania, zorganizowane w formie warsztatów lub szkoleń, miały – w zamyśle – prowadzić do wypracowania przedmiotowych standardów oraz rozwiązań służących minimalizacji strat w zasobach. W wyniku tych spotkań dotychczas przygotowano jednolite standardy w zakresie górnictwa podziemnego, odkrywkowego i części otworowego (wody termalne, lecznicze i solanki). Ich opracowanie miało na celu przede wszystkim dążenie do zapewnienia maksymalnie skutecznego nadzoru i kontroli nad gospodarowaniem zasobami złóż, poprzez doskonalenie procedur i metod prowadzenia kontroli oraz wytyczenie jednolitych kierunków działania organów nadzoru górniczego. Działania takie mają charakter cykliczny i wynikają z nowelizacji przepisów, w tym w szczególności poprzednio obowiązującego prawa geologicznego i górniczego, bądź z doświadczeń pozyskanych podczas kontroli przedsiębiorców górniczych.

Innym przedsięwzięciem, zrealizowanym z inicjatywy Prezesa WUG, było opracowanie „Metodyki oceny zagrożeń ze strony zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych”. W jego ramach przeprowadzono rozpoznanie w zakresie liczby zlikwidowanych wyrobisk kopalń węgla kamiennego oraz rud cynku i ołowiu na terenie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, a także kopalń barytu, rud metali kolorowych i innych kopalń podziemnych na Dolnym Śląsku. Liczbę ww. wyrobisk określono na 2886. Wyrobiska te były likwidowane w różny sposób, z zastosowaniem ówczesnych technologii. Wraz z upływem czasu zaczęły stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa powszechnego. Realizacja tej pracy badawczej stanowi podstawę do zdiagnozowania stanu terenu oraz oceny ryzyka zagrożenia powierzchni wokół tych wyrobisk, a także umożliwia stworzenie ich bazy danych. Zinwentaryzowanie tych wyrobisk, udostępniających niegdyś eksploatowane złoża, może dać pewien pogląd na możliwość podjęcia ponownej działalności górniczej w ich obrębie oraz ochrony pozostawionych zasobów kopaliny. WUG podjął więc działania zmierzające do inwentaryzacji wszystkich wyrobisk górniczych, mających połączenie z powierzchnią. W pierwszym etapie zostaną nimi objęte wyrobiska znajdujące się na terenie zlikwidowanych kopalń węgla kamiennego Zagłębia Dąbrowskiego. Prace te zostaną sfinansowane ze środków NFOŚiGW. Wyniki poszczególnych prac badawczych zapewnią ustalenie istniejących obecnie i w przyszłości zagrożeń dla ludzi i środowiska, a także ograniczeń w zagospodarowaniu przestrzeni objętej tymi zagrożeniami. Zostaną one wykorzystane przy opracowywaniu mpzp na terenach po działalności górniczej, wydawaniu przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz w dochodzeniu roszczeń z tytułu szkód pochodzenia górniczego.

WUG dokonał też wstępnej analizy dawnej eksploatacji węgla brunatnego w rejonie Zielonej Góry, w aspekcie deformacji powierzchni oraz konieczności wzbogacenia archiwaliów, zgromadzonych w Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej WUG, o mapy z archiwów Freibergu i Jeleniej Góry (jeżeli takowe istnieją). Posiadanie ww. danych przez Archiwum jest niezbędne dla realizacji obowiązku udzielania informacji o środowisku i rozpatrywania wniosków o udzielenie informacji o warunkach geologiczno-górniczych na terenie pogórniczym, co wynika z ustawy [23].

Na uwagę zasługuje ponadto zainicjowanie przez Prezesa WUG działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa powszechnego oraz prawidłowej gospodarki złożem, związanych z dotychczasowym, aktualnym i planowanym w przyszłości ruchem Kopalni Soli „Kłodawa”, w tym w aspekcie zagospodarowania przestrzennego w rejonie jego wpływów.

6. Podsumowanie

Ochrona złóż kopalin wymaga odmiennego podejścia, w zależności od charakteru złoża (udokumentowane, przewidywane, perspektywiczne, zagospodarowane, zaniechane). Jej zasady regulowane są – nie zawsze we wzajemnie spójny i jasny sposób – w wielu ustawach i ich przepisach wykonawczych. Generalnie zabezpieczenie obecnych i przyszłych potrzeb eksploatacji złóż kopalin powinny zapewniać dokumenty planistyczne sporządzone na szczeblu gminy i województwa. Brak spójności przepisów nie zawsze jednak temu służy, co wskazuje na konieczność ich ujednolicenia i – być może – przetransponowania wszystkich lub większości przepisów dotyczących ochrony złóż kopalin do jednej ustawy. Ustawa taka powinna też jednoznacznie precyzować zakres ich ochrony.

Organami administracji zaangażowanymi w ochronę złóż są m.in. organy nadzoru górniczego. Zgodnie z Pgg ich rola polega głównie na nadzorze i kontroli racjonalnej gospodarki złożem w procesach wydobywania kopalin ze złóż zagospodarowanych i likwidacji zakładów górniczych. Urzędy górnicze realizują jednak także inne zadania, w tym przede wszystkim zmierzające do harmonizacji ochrony złóż kopalin i terenów górniczych, w tym zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego. W obu powyższych zakresach, oprócz zadań ustawowych, podejmują one szereg inicjatyw, których celem jest poprawa standardów gospodarki złożami kopalin oraz ocena i minimalizacja zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego ze strony czynnych i zlikwidowanych zakładów górniczych.

Wyciąg najważniejszych uregulowań prawnych w zakresie ochrony złóż kopalin i zagospodarowania powierzchni oraz kompetencji urzędów górniczych przedstawia tabela 1.


Literatura

[1] Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2009 r. Wyd. Ministerstwo Środowiska – PIG-PIB. Warszawa 2011.
[2] Grzybek I.: Zasady i zakres ochrony zasobów kopalin. Górnictwo Odkrywkowe 2002, nr 2–3, s. 19–26.
[3] Kulczycki Z., Pytel J., Sowa A.: Wykorzystanie i ochrona złóż kopalin w likwidowanych zakładach górniczych. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie 1999, nr 12, s. 11–19.
[4] Litwa P., Wojtacha P., Janduła J., Mgłosiek J.: Mining in the context of spatial development and the protection of mineral deposits in Poland. Proceedings of the XVIII Meeting of the Heads of Mining Authorities of European Countries. Wien 2012.
[5] Mosór E.: Działalność Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej zlikwidowanych zakładów górniczych w latach 1999–2011. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie 2012, nr 5, s. 19–27.
[6] Nieć M., Radwanek-Bąk B.: Propozycja ustawowej ochrony niezagospodarowanych złóż kopalin. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie 2011,nr 7, s. 12–17.
[7] Radwanek-Bąk B.: Ochrona zasobów podstawą wszelkich działań. www.magazynkruszywa.pl, 2012 [wywiad internetowy].
[8] Ratajczak T., Strzelska-Smakowska B. (red.): Rola kopalin lokalnych i mineralnych surowców w złożach antropogenicznych w ochronie środowiska (na przykładzie pow. chrzanowskiego). Warszawa 2007.
[9] Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r., Nr 193, poz. 1287).
[10] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623, z późn. zm.).
[11] Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266).
[12] Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z., Nr 102, poz. 651, z późn. zm.).
[13] Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz. U. z 2012 r., poz. 264, z późn. zm.).
[14] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r., Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.).
[15] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 129, poz. 902, z późn. zm.).
[16] Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. Nr 97, poz. 1051, z późn. zm.).
[17] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145).
[18] Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r., poz. 647).
[19] Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich” (Dz. U. Nr 67, poz. 621).
[20] Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 193, poz. 1194, z późn. zm.).
[21] Ustawa z dnia 25 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz. U. Nr 167, poz. 1399, z późn. zm.).
[22] Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. Nr 138, poz. 865, z późn. zm.).
[23] Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.).
[24] Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981).
[25] Wojtacha P., Mgłosiek J., Janduła J.: Gospodarka złożami kopalin w aspekcie zagospodarowania przestrzennego w nawiązaniu do przepisów prawa geologicznego i górniczego. Zeszyty Nauk. IGSMiE PAN 2012, nr 83, s. 205–221.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Rola nadzoru górniczego w ochronie złóż kopalin i terenów górniczych

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!