Jak zaznacza Najwyższa Izba Kontroli w swoim raporcie o górnictwie w latach 2007-2015, nadzór ministra gospodarki nad realizacją programu prowadzony był nierzetelnie i niezgodnie z założeniami.

Minister gospodarki nie ustosunkował się do większości strategii spółek węglowych ani nie monitorował stopnia ich realizacji. 

Na bieżąco, bez strategii

Spółki węglowe m.in. z powodu szybkiej dezaktualizacji swoich wieloletnich strategii, prowadziły działalność głównie w oparciu o plany roczne - dostosowywane do ich bieżącej sytuacji. Przez to systematyczne działania restrukturyzacyjne zostały zaniechane, bądź były niewystarczające i nieskuteczne. Prowadziło to do pogłębiania się trudnej sytuacji spółek węglowych, która w pełnym zakresie ujawniła się w czasie dekoniunktury na rynku węgla. 

W latach 2007-2015 nierozwiązanym problemem spółek węglowych była niska wydajność wydobycia, przerosty zatrudnienia i nieefektywny system wynagradzania, przekładający się na wysoki udział kosztów stałych w prowadzonej działalności oraz jej dużą wrażliwość na wahania popytu i cen węgla. 

I tak m.in. - podkreśla NIK - dodatnie wyniki na sprzedaży węgla do 2012 roku były głównie rezultatem jego wysokich cen, a nie prowadzonej przez zarządy spółek węglowych optymalizacji kosztów, które w tym okresie nadmiernie wzrastały.

W czasie spadku cen i zmniejszenia sprzedaży węgla - koszty, wśród których ok. 80 proc. stanowiły koszty stałe - niezależne od skali prowadzonego wydobycia - pozostawały na dotychczasowym, wysokim poziomie co skutkowało ponoszeniem strat. Spółki węglowe jakoś próbowały sobie radzić w trudnym okresie, choć cały sektor dryfował. Wówczas spoglądano głównie na największy górniczy podmiot, czyli Kompanię Węglową. Spółka ta jakoś sobie radziła zanim nie doszło do znacznego spadku cen węgla.

- Nie chcielibyśmy, by Kompania zwijała swoje moce produkcyjne, to jest podstawowy cel - mówiła ówczesna prezes Kompanii Węglowej Joanna Strzelec-Łobodzińska w lutym 2013 roku. - Chcemy, żeby spółka była podstawowym podmiotem dostarczającym węgiel energetyczny, czyli by utrzymała swój udział w miksie energetycznym Polski.