Bezpieczeństwo pracy, a bezpieczeństwo zatrudnienia pracowników przedsiębiorstwa górniczego

Bezpieczeństwo pracy, a bezpieczeństwo zatrudnienia pracowników przedsiębiorstwa górniczego
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Założenia i programy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach stawiają sobie za cel główny ochronę pracowników oraz innych ludzi, na których mają wpływ produkty i działania firmy, przed niebezpieczeństwami związanymi z pracą oraz mającymi związek z daną firmą. Wszystkie działania mają na celu zapobiegać wypadkom oraz minimalizować związane z nimi straty, obrażenia ciała i szkody materialne.

1. Wprowadzenie

Choroby i wypadki powstałe na skutek istniejących systemów lub warunków pracy powodują cierpienie i straty pracowników oraz ich rodzin, a skutki wypadków i nieobecności pracowników związane z chorobami i wypadkami prowadzą do wymiernych strat w organizacjach. Zapewnienie zdrowych i bezpiecznych warunków pracy oraz wysoce skuteczne eliminowanie zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa należy do obowiązków każdego pracodawcy, natomiast odpowiedzialność za osiągnięcie wysokich standardów bezpieczeństwa i higieny pracy wymaganych przez ustalenia prawne, ponosi kadra kierownicza.

Nasilające się procesy konkurencyjne i rosnąca świadomość społeczna są powodem wzrostu odpowiedzialności firm poza aspekt prawny, czy finansowy i zmuszają je do intensyfikacji działań w zakresie szeroko pojętego zarządzania BHP. Działania te polegają między innymi na zbliżeniu bezpieczeństwa i higieny pracy do innych istotnych zagadnień, takich jak: zasoby ludzkie, opłacalność, produktywność. Mając na uwadze powyższe stwierdzenia należy dążyć do osiągnięcia jak najwyższej skuteczności w zarządzaniu, co nie jest łatwe, gdy czynnikiem sprawczym jest zasób demograficzny, czyli pracownicy. Zasób ten charakteryzuje się dużą zmiennością i nieprzewidywalnością, co znacznie utrudnia egzekwowanie przestrzegania przepisów BHP. Poza tym, szeregowy pracownik często jest odpowiedzialny tylko i wyłącznie za swoje działania, co przy współczesnych systemach produkcyjnych, charakteryzujących się ścisłymi zależnościami harmonicznymi, często powoduje, że błąd czy niesubordynacja jednego pracownika przekłada się na pogorszenie bezpieczeństwa i higieny pracy innych pracowników. Jak podaje M. Armstrong [1] zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno uwzględniać następujące fakty:
  • bezpieczeństwo i higiena pracy są ważniejsze od zysku,

  • warunki BHP są zgodne z literą prawa,

  • muszą zostać podjęte wszelkie wysiłki w celu zaangażowania wszystkich menedżerów, liderów zespołów i pracowników w opracowanie i realizowanie procedur BHP.
Choć są to zagadnienia niezwykle ważne i powszechna ich świadomość wśród pracowników jest wysoka, to - jak pokazują liczne kontrole w przedsiębiorstwach oraz statystyka wypadkowości - ciągle dochodzi do błędów i nieprawidłowości spowodowanych czynnikiem ludzkim.

Zgodnie ze współczesnymi teoriami zarządzania zasób ludzki jest jednym z najważniejszych zasobów przedsiębiorstwa, decydującym o sukcesie prowadzonej działalności.

Zasoby ludzkie stanowią podstawowy element istnienia przedsiębiorstw, a dynamiczne otoczenie ekonomiczne powoduje konieczność ciągłej poprawy efektywności ich działalności. Występuje wyraźna, nieustanna potrzeba poszukiwania takich rozwiązań, aby - przy zachodzących zmianach jakościowych i ilościowych zatrudnionej kadry - w sposób ciągły obniżać koszty stałe i zmienne produkcji, zwiększać wydajność pracy, optymalnie wykorzystywać jej potencjał intelektualny i doświadczenie, zmniejszać zużycie energii i materiałów w toku produkcji, przy zachowaniu norm BHP. Tymczasem, aktywność ludzi w organizacji, przejawiająca się aktywnością i zaangażowaniem w wykonywaną pracę i obowiązki służbowe, zależy od wielu czynników, wśród których można wyróżnić:
  • strukturę organizacyjną jednostki czy całej organizacji,

  • procesy regulacyjne zachodzące w organizmie i psychice człowieka,

  • czynniki zewnętrzne, czyli różnorodne bodźce, które pochodzą ze świata zewnętrznego.
Ludzie charakteryzują się różnymi postawami wobec ryzyka. Jedni lubią ryzyko, inni są wobec niego neutralni, a jeszcze inni go unikają. Istotnym jest też, że nasze postawy nie są jednolite przy każdym rodzaju ryzyka.

Czy przestrzeganie przepisów BHP może być postrzegane jako postawa wobec ryzyka związanego z wykonywaną pracą? Częściowo na pewno tak. Nasza postawa wobec ryzyka kształtuje się zgodnie z zasadą malejącej użyteczności krańcowej majątku [2]. Polega ona na tym, że kolejne przyrosty o takiej samej wartości pieniężnej w coraz mniejszym stopniu zwiększają użyteczność całkowitą.

Jeżeli spojrzymy na tę zasadę przez pryzmat przepisów, nasuwa się pytanie: Jakie użyteczności wpływają na chęć podejmowania większego ryzyka i nieprzestrzegania przepisów BHP? Drugim ważnym pytaniem jest: gdzie pracownicy umiejscawiają przestrzeganie przepisów BHP w swoich hierarchiach wartości?

Postawy pracowników i ich zachowania mogą być różne także z uwagi na siłę dysonansu poznawczego [3] pomiędzy wyznawanymi wartościami w życiu codziennym a pożądanymi zachowaniami w miejscu pracy. Zjawisko dysonansu poznawczego jest wywołane poczuciem dyskomfortu, wynikającego z utrzymywania się dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych.

Ponieważ dysonans poznawczy wywołuje uczucie silnego stresu, który może przekładać się na spadek efektywności pracy lub nieprzestrzeganie przepisów BHP, należy odpowiednio motywować pracownika i kierować nim, aby zmniejszyć ten dysonans lub całkowicie go wyeliminować.

Badania prowadzone w polskich kopalniach węgla kamiennego miały nie tylko poznać, czy zjawisko dysonansu poznawczego występuje w sferze bezpieczeństwa pracy, ale także w jakiej grupie pracowniczej jest najsilniejsze. Poszukując odpowiedzi między innymi na tak sformułowane problemy badawcze, przeprowadzono kolejno dwa badania ankietowe, których fragmentaryczne wyniki zaprezentowano w artykule.

2. Bezpieczeństwo zatrudnienia, a bezpieczeństwo pracy - wyniki badań ankietowych

Pierwsze z prezentowanych badań zostało zorganizowane dwuetapowo i miało miejsce w latach 2007 do 2010. Prowadzono badania ankietowe poszukując najważniejszych cech członka zespołu pracowniczego.

W celu określenia uniwersalnych kompetencji członka zespołu pracowniczego najpierw w pierwszym etapie, przeprowadzono badania ankietowe wśród pracowników średniego i wyższego szczebla kierowniczego w kilkunastu zakładach pracy (77 ankiet). Wśród nich byli przedstawiciele zakładów górniczych, urzędów administracji publicznej, przedsiębiorstw państwowych oraz pracodawców z małych i średnich przedsiębiorstw.

Określali oni pożądane cechy członka zespołu pracowniczego.

Wynikiem tych badań było wyróżnienie najczęściej występujących cech. Następnie, w drugim etapie, opracowano ankietę z szeregiem cech do wyboru i poddano je nowej ocenie. Na tym etapie zebrano 125 ankiet prawidłowo wypełnionych przez przedstawicieli średniej kadry górniczej. Dobór próby oparto na analizie celów i potrzeb wynikowych badania, uznając, że taki wybór w przedsiębiorstwie górniczym to wybór populacji jednorodnej, która dostarczy najpełniejszych informacji potrzebnych do realizacji badania. Zatem dobór próby do badań był nielosowy, celowy, a źródło pierwotne. Użyta metoda badawcza to pierwotny sondaż - ankieta bezpośrednia. Instrument pomiarowy to konwencjonalny kwestionariusz ankietowy, pozwalający mierzyć zarówno zjawiska jakościowe, jak i ilościowe.

Jedną z ocenianych cech było przestrzeganie przepisów BHP. Wyniki tych badań ankietowych prezentuje tab. 1. Wyróżniona cecha - przestrzeganie przepisów BHP - zajmuje 17 pozycję. Taki wynik zastanawia.

Jednak, jeżeli potraktujemy wyniki jako ocenę działań zespołu roboczego, to mamy tu najprawdopodobniej do czynienia z polaryzacją zespołową. [4]. Jeżeli porównamy decyzje indywidualne z decyzjami w zespole, to wykazują one pewne różnice.

W niektórych przypadkach decyzje w zespole są ostrożniejsze niż indywidualne. Znacznie jednak częściej skłaniają do podejmowania większego ryzyka. Najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem takiego zachowania jest rozłożenie odpowiedzialności w zespole na wszystkich jego członków, w oparciu o zasadę dzielenia ryzyka. [2].

Dzieląc ryzyko pomiędzy wszystkich członków grupy obarczamy każdego z nich "mniejszą odpowiedzialnością".

Z takiej postawy może więc wynikać tak niskie postrzeganie przestrzegania przepisów BHP wśród pożądanych cech członka zespołu roboczego pracowników polskich kopalń węgla kamiennego. Każdy z ankietowanych zakłada, że odpowiedzialność spoczywa na innych.

Równocześnie poszukując odpowiedzi na drugie pytanie: "Co może wpływać na nieprzestrzeganie przepisów BHP?", przeprowadzono kolejne badania ankietowe, oceniając indywidualne postawy ankietowanych wobec tych przepisów oraz relacji do stabilności zatrudnienia.

Wśród losowo wybranych pracowników przedsiębiorstw górniczych przeprowadzono badania dla określenia m.in. ich postaw wobec przestrzegania przepisów BHP. Otrzymano 386 prawidłowo wypełnionych ankiet.

Dobór jednostek do badań odbył się w sposób losowy, prosty - wprost ze skończonej populacji generalnej bez ograniczeń. Wielkość próby była wystarczająca przy założonym poziomie błędu 10%.

Jak wiadomo, podstawowym czynnikiem w skutecznym działaniu jest sam człowiek, jako system społeczny i biopsychiczny, a jego zachowanie jest regulowane przez jego świadome w danych warunkach intencje i cele. Aktywność pracownika w miejscu pracy jest zawsze ukierunkowana i zorganizowana, skuteczność i efektywność zależy od rodzaju bodźców motywacyjnych bądź ich braku. Jego postawa zależy zatem ostatecznie od skuteczności stosowanych w przedsiębiorstwie systemów motywacyjnych oraz cech osobniczych samych pracowników. Do tych cech mogą należeć wiek, staż pracy czy poziom wykształcenia.

Większość respondentów (79%) wykazała, że przestrzeganie przepisów BHP jest ważniejsze niż bezpieczeństwo zatrudnienia (rys. 1). Jednak, już w rozbiciu na poziom wykształcenia odpowiedzi na takie pytanie są niepokojące.

Pracownicy z wykształceniem wyższym i średnim wyraźnie przedkładają bezpieczeństwo zatrudnienia nad bezpieczeństwo pracy (rys. 2). Równocześnie, takiej odpowiedzi udzielali także pracownicy z najkrótszym i najdłuższym stażem pracy (rys. 3). W pierwszym przypadku odpowiedzi takie mogą wynikać z braku doświadczenia, a w drugim wynikają najprawdopodobniej z tzw. "rutyny zawodowej", która jest często przyczyną wypadków spowodowanych przez czynnik ludzki.

Niepokojącym jest zjawisko zmniejszania poszanowania przestrzegania przepisów BHP wraz ze wzrostem wykształcenia (rys. 2). Taki poziom wykształcenia charakteryzuje przede wszystkim średni dozór górniczy. Jak duży, negatywny wpływ na pozostałych pracowników może zatem mieć postawa średniego dozoru górniczego, legitymującego się wykształceniem średnim czy wyższym, można przewidzieć. To ludzie odpowiedzialni nie tylko za siebie, ale też za swoich podwładnych. Z racji zajmowanego stanowiska powinni więc stanowić wzór do naśladowania - w szczególności w tak potencjalnie niebezpiecznych warunkach pracy, jakie panują pod ziemią w kopalniach węgla kamiennego. Dlatego tak ważne są zachowania bezpośrednich przełożonych kreujące właściwe, bezpieczne postawy w miejscu pracy. Wykreowanie postaw w tej grupie pracowników przekłada się na postawy ogółu zatrudnionych.

Na rys. 4 zaprezentowano wyniki odpowiedzi respondentów w poszczególnych grupach wiekowych na pytanie: "Czy bezpieczeństwo zatrudnienia jest ważniejsze niż przestrzeganie przepisów BHP?". Wyraźnie widać, że największy odsetek tych, dla których ważniejsze jest bezpieczeństwo zatrudnienia stanowią pracownicy w wieku do 28 l at. Potwierdza to wyniki przedstawione na rysunku 3. Równocześnie, bardzo pozytywnym zaobserwowanym zjawiskiem jest postawa ankietowanej grupy pracowników o stażu pracy 11-30 lat. To grupa pracowników już zaadaptowanych do pracy, doświadczonych zawodowo, świetnie znająca realia pracy na dole i potencjalne możliwości kariery zawodowej.

Jest to jednocześnie grupa, dla której najważniejsze jest przestrzeganie przepisów BHP. Wyraźnie stoją na stanowisku: "niech mnie zwolnią, ale nie będę ryzykować".

Bezpieczeństwo pracy i zapewnienie realizacji potrzeb rodziny stają się priorytetowe.

W biuletynie Kompanii Węglowej S.A. z maja 2012 r. [5] opisano wyniki badań zamówionych przez KW S.A., prowadzonych pod kierunkiem M. S. Szczepańskiego i J. Martykę, dotyczących przyczyn rosnącej w ostatnich latach liczby wypadków w polskich kopalniach węgla kamiennego, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania maszyn i urządzeń w wyrobiskach górniczych.

Badania przeprowadzone były w siedmiu kopalniach węgla kamiennego, w tym w czterech KW S.A. Respondenci wskazali, że ważną przyczyną wystąpienia wypadków był brak kwalifikacji i doświadczenia zawodowego pracowników.

Równocześnie, badania prowadzone przez Autorki wykazały, że współczynnik korelacji liniowej Pearsona odzwierciedlający stopień zależności pomiędzy stopniem zadowolenia ankietowanych z obecnie zajmowanego stanowiska a przestrzeganiem przepisów BHP wynosi r=0,7. Wskazuje to na wysoki stopień korelacji między analizowanymi dwoma zbiorami danych, przy poziomie istotności α=0,05. Można zatem sformułować wniosek, że wraz ze wzrostem stopnia zadowolenia z zajmowanego stanowiska pracy, pracownicy wykazują rosnąca dbałość i rzetelność w zakresie przestrzegania przepisów BHP.

3. Podsumowanie

Podsumowując wyniki badań zaprezentowanych w artykule, w tym prowadzonych przez inne zespoły badawcze, można sformułować postulat, że prawidłowo zaprojektowane systemy motywacyjne mogą kreować postawy "bezpieczne" w miejscu pracy. Celem takiego kierowania pracownikiem, w tym stosowania odpowiednich narzędzi motywacyjnych, jest wyeliminowanie lub zmniejszenia uczucia napięcia i stresu u pracownika, wynikającego z dysonansu poznawczego pomiędzy jego postawami w życiu codziennym i zawodowym. W systemach tych:
  • należy uwzględnić potrzebę bezpieczeństwa zatrudnienia, szczególnie wśród niższego i średniego dozoru górniczego,

  • należy wykorzystywać dostępne narzędzia motywacyjne, oparte na systemie nagród, aby wzmacniać u pracowników zadowolenie z pracy,

  • można zwiększyć udział pracowników w opracowywaniu wewnętrznych standardów i dokumentów z zakresu bhp (rozwiązanie te pracownik traktuje jako własne),

  • należy dbać o odpowiedni stan maszyn, urządzeń, dostępność wyposażenia do bezpiecznej pracy, jakość sprzętu ochrony osobistej, a także warunki panujące w pomieszczeniach sanitarnych, dając w ten sposób pracownikom sygnał, że dla zarządzających najważniejsze jest dobro przedsiębiorstwa i przede wszystkim jego pracowników,

  • należy zapewnić dobrą komunikację, wiedząc, że swobodny przepływ informacji między pracownikami z różnych poziomów hierarchii organizacyjnej oraz z różnych działów stwarza możliwość przekazywania wszelkich uwag, wniosków i opinii w zakresie BHP.
Co ważne, zarządy polskich przedsiębiorstw górniczych coraz częściej zauważają problem związany z kreowaniem postaw "bezpiecznych" wśród pracowników.

Programy takie, jak "Bezpieczna Kopalnia" są rozpowszechniane zarówno w KW S.A., jak i w JSW S.A. i KHW S.A. Bezpieczeństwo w pracy pracownika i bezpieczeństwo zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach górniczych mają także odzwierciedlanie w założonych misjach i celach strategicznych.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Bezpieczeństwo pracy, a bezpieczeństwo zatrudnienia pracowników przedsiębiorstwa górniczego

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!